Kent u iemand die standaard met een kater rondloopt? Ja?... Dan wordt het hoogtijd voor een experimentje. Koop blauwe snoepjes in de vorm van een pil. Begint de persoon te klagen over hoofdpijn? Geef hem dan één van de snoepjes en vertel erbij dat dit het nieuwste medicijn tegen hoofdpijn is. Vergeet daarbij niet te vermelden dat het medicijn nogal duur was en dat hij ze vier maal per dag moet innemen. Grote kans dat de hoofdpijnklachten als sneeuw voor de zon verdwijnen.
Nepmedicijnen, of placebo's, werken ook bij kinderen wonderbaarlijk goed: in de auto doet een pepermuntje tegen misselijkheid wonderen. Bij onze kinderen vinden we een leugentje om bestwil prima en maken we makkelijk gebruik van een placebo - letterlijk: 'ik zal behagen'. Waarom maakt de reguliere geneeskunde dan zo weinig gebruik van placebo's?
Historie van misleiding
Tijdens de Tweede Wereldoorlog raakte de Amerikaan Henry Beecher geïnteresseerd in placebo's toen hij als anesthesist in het leger werkte. Eén van zijn verpleegsters verdoofde een soldaat, bij gebrek aan morfine, door een injectie met een zoutoplossing waarbij ze vertelde dat het een pijnstiller betrof. De pijn van de soldaat verminderde waardoor hij niet in een shock belandde. Dit inspireerde Beecher om later wetenschappelijk onderzoek te doen naar het placebo-effect. In 1955 schreef Beecher een artikel met de titel 'The powerful placebo', waarin hij liet zien dat het slikken van een neppil al voldoende is voor een positief effect op een patiënt.
Problemen voor farmaceuten
Beecher's onderzoek heeft uiteindelijk geleid tot gerandomiseerde klinische studies waarbij de werkzaamheid van nieuwe medicijnen worden vergeleken met die van nep-medicijnen. Deze manier van testen is nu nog steeds de standaard voor nieuwe geneesmiddelen. Voor farmaceuten leidt deze strenge manier van testen ook tot problemen, vooral bij medicijnen die gericht zijn op de mentale gezondheid. Deze geneesmiddelen lijken in het onderzoekstadium vaak veelbelovend, maar falen in de klinische studies omdat ze niet effectiever blijken dan placebo's. Dit zegt overigens meer over de effectiviteit van placebo's dan over de geteste medicijnen. Zelfs een medicijn dat al tientallen jaren op de markt is, zoals Prozac, zou het vandaag de dag waarschijnlijk niet redden (lees: is niet effectief genoeg) in de strengere klinische studies.
Kleur, kosten en hoeveelheid
Intussen is er veel onderzoek gedaan naar placebo's. De kleur van pillen is bijvoorbeeld van invloed op de genezende werking van het medicijn. Blauwe pillen zijn effectievere pijnstillers, gele pillen beter werkzaam als antidepressiemiddel en rode pillen hebben een stimulerend effect. De hoeveelheid pillen beïnvloedt ook de suggestie: een medicijn is effectiever naarmate het vaker per dag moet worden ingenomen. Ook de kosten van een medicijn spelen een rol, een duurder medicijn wordt als meer effectief ervaren.
Leugentje om bestwil onnodig
Vaak wordt gedacht dat de kracht van placebo's zit in de misleiding van de patiënt. Of werken placebo's ook als de patiënt weet dat het een placebo is? Juist dit aspect werd onderzocht in een eerder gepubliceerde studie. Hier werden patiënten met het prikkelbare darmsyndroom (PDS) in twee groepen verdeeld. De ene groep kreeg een placebo, de andere groep werd niet behandeld. Bijzonder was dat de gegeven pillen ook echt als placebo waren gelabeld. Tot verbazing van de onderzoekers bleek dat de klachten van de placeboslikkers bijna tweemaal zo vaak verdwenen vergeleken met die van de onbehandelde patiënten. Sterker nog, de effectiviteit van de placebopillen was bijna hetzelfde als die van het PDS-medicijn Lotronex, dat bekend staat om zijn ernstige bijwerkingen. Deze studie suggereert dat we ons graag laten bedotten door placebo's, zelfs als we weten dat we een neppil slikken.
Placebo's bij de huisarts
Naar mijn mening zouden meer placebo's hun weg moeten vinden in de reguliere geneeskunde, vooral voor psychische aandoeningen of ziektes met vage klachten waar maar weinig effectieve medicijnen voorhanden zijn. Daarbij kunnen we slim gebruik maken van de kennis die we hebben van placebo's. Dus doktoren, schrijf rode, blauwe, gele, grote, kleine, bittere en vooral hele dure placebo's voor, nauwkeurig afgestemd op de aandoening. Natuurlijk kunnen patiënten ook terecht in het alternatieve circuit, wat grotendeels berust op de genezende werking van suggestie. Maar ik denk dat patiënten beter af zijn onder gecontroleerde begeleiding van een arts. De resultaten van het PDS-onderzoek biedt ook soelaas aan artsen die patiënten niet willen voorliegen; zij kunnen gewoon 'placebo' voorschrijven.
Door: André Boorsma - Dit stuk verscheen oorspronkelijke op www.sciencepalooza.nl
Een placebo activeert de werkzaamheden van onze hersenen en speelt vooral in op het zelfgenezende vermogen van ons lichaam. Placebo wordt het meest gebruikt in de betekenis van een positief verwachtingseffect op genezing, maar een negatief verwachtingseffect op genezing kan ook. Hiervoor wordt wel eens de term 'nocebo' gebruikt. Meestal wordt ook een negatief verwachtingseffect een placebo-effect genoemd, omdat het nog steeds om een verwachtingseffect gaat.
Voorbeelden verwachtingseffect:
1. Men geeft een placebo aan een nietsvermoedende patiënt die denkt aspirine te krijgen (en verwacht dat deze zal werken). In veel gevallen wordt geconstateerd dat de (hoofdpijn)klachten dan evenzeer verdwijnen als bij die patiënt die een echte aspirine kreeg. Als hoofdpijn verdwijnt binnen bijvoorbeeld vijf minuten na het innemen van een aspirine, wordt dit veroorzaakt door het placebo-effect, aangezien het 20 minuten duurt voordat het middel in het bloed is.
2. Als u tegen de buurvrouw zegt: ik ben naar de dokter gegaan, en ik heb XYZ voorgeschreven gekregen. De buurvrouw reageert dat ze echt niet tegen dit middel kon, dat ze allerlei bijwerkingen kreeg, en deze beschrijft, is de kans aanwezig dat u door het nocebo-effect deze bijwerkingen ook kan krijgen. Aan de andere kant, als de arts door een positieve beschrijving een positieve verwachting wekt over het middel, kan het geloof in het middel een placebo-effect veroorzaken.
3. Een dure placebo blijkt beter te werken dan een goedkope. Dit bleek in 2008 uit een experiment. Proefpersonen kregen elektrische stroompjes in hun pols toegediend, waarbij zij een pijnstiller kregen. De helft van de deelnemers kreeg te lezen dat de pijnstiller 2,50 dollar kost, de andere helft meende dat het om pilletjes van tien dollarcent ging. De 'duurdere' onwerkzame pillen gaven een veel grotere verbetering bij veel meer vrijwilligers te zien. Het effect en het verschil tussen beide pillen verdwenen wanneer de stoomstoten sterker werden.
Nota: Een patiënt kan ook bij specifieke medicijnen verwachte bijwerkingen als misselijkheid, droge mond, of hoofdpijn krijgen als onderdeel van het placebo-effect. Het is dan ook waarschijnlijk geen toeval dat van vrijwel alle in onze streek verkrijgbare geneesmiddelen hoofdpijn en misselijkheid als bijwerkingen in de bijsluiter staan.
Geschiedenis van het woord placebo
- In de tweede eeuw na Christus wist de Griekse arts Galenus al: "Hij in wie de mensen het meest vertrouwen hebben, geneest het beste." Het woord 'placebo' komt van het gebruik in psalm 116: "Placebo domino in regione vivorum" - Ik zal de Heer behagen in het land van de levenden. Het gebed voor de doden begint met deze psalm. In de Middeleeuwen zong men deze psalm bij begrafenissen. Daarbij werden monniken of andere mensen ingehuurd om mee te zingen die werden betiteld als de 'placebo's'.
- Geoffrey Chaucer stelde het gebruik aan de kaak dat monniken de rouwende geld aftroggelden voor dit gezang. Hij gebruikte het woord placebo in circa 1340 voor het eerst als afzonderlijk woord (eigenlijk als een naam) in de betekenis van 'niet echt' of 'nep': in zijn verhaal 'The Merchant's Tale' uit 'The Canterbury Tales' is Placebo een slechte raadgever.
- Al in 1572 merkte de Fransman Michel de Montaigne op dat sommige mensen al beter worden door slechts naar een medicijn te kijken.
- Een meer gestructureerd bewijs werd geleverd door Leonard Cobb. Naar aanleiding van werk van de Italiaanse arts Fieschi die in 1939 redeneerde dat mensen met angina meer zuurstof naar het hart nodig hebben. Deze arts bedacht een techniek waarbij twee aders worden afgebonden. En, niet zonder resultaat: een derde van de patiënten is helemaal van de klachten af, en driekwart heeft een verbetering. De Amerikaanse chirurg Leonard Cobb denkt er anders over, en test zijn bedenkingen door in 1956 bij een test-groep van negen mensen een nep-operatie te doen, tegenover de 8 van de 'echte' operatie. De sneetjes werden gemaakt, maar meer niet. De resultaten: beide groepen knappen even goed op.
- De anesthesist Henry Beecher publiceerde in 1955 het zeer invloedrijke artikel 'The Powerful Placeboe, over het therapeutische effect dat een placebo kan hebben. Henry Beecher was de eerste wetenschapper die zich waagde aan het kwantificeren van het begrip placebo effect.
- In het in 1955 door Beecher gepubliceerde artikel geeft hij een overzicht van vijftien geneesmiddelenonderzoeken waarbij men gebruik maakte van een placebogroep. Beecher concludeerde naar aanleiding van deze 15 experimentele opzetten dat de placebobehandelingen in gemiddeld 35% van de gevallen een bevredigend resultaat hadden opgeleverd. Sindsdien wordt het placebo effect gezien als een wetenschappelijk feit. Binnen de placebo-onderzoeken die Beecher in zijn er artikel gebruikt, zijn echter verschillende fouten waar te nemen, hierdoor rijst de vraag in hoeverre er daadwerkelijk sprake is van een placebo effect...