G. I. Gurdjieff: de man die, net als een Jezus, mensen trachtte wakker te maken

Bij DIMschool vzw spelen de leerstellingen van George Ivanovitch Gurdjieff een zeer belangrijke rol. Onze Zelfkennis is gebaseerd op het kennen van het Ware Zelf dat helemaal geen uitstaans heeft met het tijdelijke stoffelijke lichaam.
door Tsenne Kikke - maandag 13 januari 2025 16:06

Beste bezoeker...: wie was Gurdjieff?

Hij werd in Alexandropol geboren - het huidige Gjoemri in Armenië - maar over de exacte datum bestaat er discussie. Data variëren tussen 1866, 1872 en 1877. Zijn sterfdag is wel gekend: hij overleed in Parijs op 29 oktober 1949.

Indien hij, bijvoorbeeld, op 13 januari 1872 werd geboren, overleed hij op 77-jarige leeftijd. Ik leun eerder aan bij een andere versie die zegt dat hij in 1866 werd geboren en dus 83 jaar oud werd.

Tussen haakjes: meestal wordt op 13 januari de geboortedag van George Ivanovitch Gurdjieff wereldwijd herdacht. Vandaag dus...

Toen G. I. Gurdjieff werd geboren was Alexandropol nog onder Russisch bewind. Het was een landstreek met een grote variëteit aan religieuze opvattingen en sekten. Tijdens een bezoek aan Turkije, kwam de nog jonge Gurdjieff in contact met andere opmerkelijke filosofische stromingen. Zo ontmoette hij in 1911 twee Armeense filosofen - Sjan Kleppa en Sjas Tutun - neven van elkaar - en kreeg bewondering voor hun ideeën. In de bibliotheek van Diyarbakir getuigen er 6 brieven van zijn correspondentie met deze twee filosofen.

Op Wikipedia kunnen we, onder andere, lezen dat G. I. Gurdjieff in het laatste kwart van de 19e eeuw spirituele en esoterische kennis zocht én vond; dit, bij verschillende leermeesters, kloosters en stromingen in Azië en het Midden-Oosten. Hij maakte zijn inzichten vervolgens voor zichzelf tot een coherent geheel.

Vanaf 1912 treedt hij daarmee nadrukkelijk in het openbaar en wel in Rusland, met name Sint-Petersburg en Moskou. Een groot deel van de essentie van zijn filosofieën en inzichten staat beschreven in het boek van één van zijn meest prominente Russische leerlingen, namelijk: de verslaggever Pjotr D. Ouspensky (1878-1947), getiteld 'Op zoek naar het wonderbaarlijke' - met als ondertitel: 'Fragmenten van een onbekende leer'.

Gurdjieff is eveneens de allereerste persoon die melding maakte van het Enneagram en het in onze gewesten introduceerde. Het vertegenwoordigt in zijn leer de relatie tussen de drie grootste levenswetten, door hem abstract beschreven als 'de wet van drie' en 'de wet van zeven', die dan samen de 'wet van tien' uitdrukken.

Op het hoogtepunt van de Russische Revolutie trekt Gurdjieff met een aantal van zijn leerlingen via de Kaukasus door naar Constantinopel en van daaruit via Berlijn naar Frankrijk alwaar hij uiteindelijk in 1922 nabij Parijs zijn eigen instituut opzet, zijnde: 'Het Instituut voor de Harmonische Ontwikkeling van de Mens'.

Terwijl hij herstelt van een ernstig auto-ongeluk, dat in 1924 plaatsgreep, en de leiding blijft behouden over zijn instituut, begint hij te schrijven aan zijn magnum opus, een trilogie in het Russisch en het Ameens geschreven, die in het Engels de naam: 'All and Everything' verkreeg. De Nederlandse titel van het eerste deel van deze trilogie luidt: 'Beëlzebubs verhalen aan zijn kleinzoon'. In dit boek geeft hij nogmaals zijn inzichten weer. Ditmaal in verhaalvorm en met behulp van een bewust gekozen complex taalgebruik dat geacht wordt de lezer alert te maken en dan ook niet voor iedereen is bestemd.

Het tweede deel van de trilogie is het meer toegankelijke boek 'Ontmoetingen met bijzondere mensen'. Daarin geeft hij, ogenschijnlijk autobiografisch, via een aantal allegorische vertellingen een kijk op zijn zoektochten naar de spirituele verdieping zoals die door hem en zijn medezoekers eerder werden ondernomen. Anders dan zeer algemene gegevens bevat het echter nauwelijks verifieerbare of historische gegevens. Dit boek diende als basis voor de door Peter Brook geregisseerde film 'Meetings with remarkable men' uit 1978.

Het derde deel van de trilogie: 'Het leven is alleen echt wanneer 'ik ben'', wordt ruim twee decennia na zijn dood uitgegeven, maar Gurdjieff zelf heeft dat werk nooit afgewerkt - gewoonweg, omdat hij op een bepaald moment geen zin had om nog parels zomaar weg te schenken...

Het gedachtegoed van Gurdjieff wordt ook wel beschreven als de 'Vierde Weg'. De Eerste weg in deze beeldspraak is die van de fakir: die richt zich op het beteugelen van het stoffelijk lichaam. De Tweede weg, de weg van de monnik, richt zich op het beteugelen van emoties en gevoelens. De Derde weg van de yogi richt zich op het beteugelen van het gewone menselijke denken.

De door Gurdjieff uitgewerkte Vierde Weg werd ook 'de weg van de sluwe mens' genoemd. Die mens heeft kennis van de regels en normen van de eerste wegen, maar is geen volgeling van een daarbij behorend religieus of filosofisch systeem. De mens op de Vierde weg kiest bewust wat bruikbaar en nodig is voor zijn eigen ontwikkeling. Hij is de eclecticus die van alles het allerbeste neemt. Echter, vooraleer bewust te kunnen kiezen, moet dat menstype allereerst aan de weet wensen te komen wie hij in wezen is, stilaan beseffen waaraan er moet gewerkt worden - en, moet hij in het dagdagelijkse leven aanleren hoe en waarom alerter te zijn.

De essentie van Gurdjieff's leerstelling is dat de individuele mens zichzelf niet of nauwelijks kent en zich daar niet bewust van is. Volgens hem denkt en handelt de mens mechanisch, hij identificeert zich met tal van denkbeelden en als gevolg daarvan 'overkomt' hem ook alles. De mens verkeert in een bewustzijnstoestand die in de esoterische wetenschappen wel als waak-slaap wordt beschreven. Met andere woorden: het lichaam is weliswaar 'wakker' teneinde op een mechanische manier te kunnen functioneren, aangestuurd door de hersenen, maar het zogenaamde 'kleine kind', of zo men wil, datgene wat in de mens als het ware in essentie verscholen zit, slaapt.

De mens die uit deze toestand wenst te geraken, de mens die 'wakker' wil worden, zal volgens de leer van Gurdjieff zich er eerst van moeten willen vergewissen - niet als intellectueel concept, maar tot in zijn allerdiepste kern - dat bovenstaande beschrijvingen juist zijn, en vervolgens zal hij aan zichzelf moeten gaan werken, wil hij er überhaupt verandering in kunnen aanbrengen. En, ja: dat vereist inspanningen, superinspanningen zelfs; een iets, dat de gewone mens afschrikt, godzijdank.

Uit de vele anekdotes en overleveringen van zijn leerlingen blijkt dat Gurdjieff zijn leerlingen op allerlei onconventionele manieren, zowel gesystematiseerd als ad hoc, handreikingen gaf, vaak zeer choquerend, om hen 'wakker' te krijgen. Dit wakker worden, vergelijkt hij in Ouspensky's 'Op Zoek naar het Wonderbaarlijke' als een straal van bewustwording die psychische processen in gang zet - de innerlijke alchemie - of, deze volledig verandert, op ongeveer eenzelfde manier waarop licht chemische processen beïnvloedt. Licht heeft nu eenmaal ook de eigenschap om duisternis in zich op te nemen. Anders gezegd: daar waar licht binnentreedt, verdwijnt duisternis, automatisch. De methode die Gurdjieff daarbij hanteert is vrij eenvoudig te beschrijven. Bijvoorbeeld: extreem harde, bewust uitgevoerde fysieke arbeid moet het 'slapende' individu uit zijn robotachtig gedrag halen. Maar, dit is nog maar een klein puntje van de top van de enorm grote ijsberg, die grotendeels 'onderwater' bevindt. Om die reden, zei Gurdjieff, zou het onderbewustzijn het bewustzijn moeten worden...

Een aparte plaats in zijn gedachtegoed heeft de muziek. Tijdens zijn zoektochten door Centraal-Azië en Afrika komt Gurdjieff in contact met diverse Soefi-ordes, Boeddhistische centra en andere tradities. Hij hoort daar talloze spirituele liederen, gezangen en melodieën en ziet heilige dansen. Hij verwondert zich over de effecten ervan, zowel op hemzelf, als op anderen. Uiteindelijk zal hij veel van die muziek, met de hulp van zijn leerling, de bekende Russische componist Thomas de Hartmann (1885-1956), omzetten in pianomuziek.

Het is die muziek die vervolgens ook gebruikt wordt bij de door Gurdjieff uitgedachte zogenaamde 'Movements' waarbij ook het Enneagram een belangrijke rol vervult. 'Movements' zijn gewijde dansen: spiritueel georiënteerde, uiterst complexe strakke ritmische dansbewegingen. Zij vragen van de dansers een extreem hoge mate van alertheid. 'Movements' beogen de danser te doen 'ontwaken'. Met andere woorden: zij zouden hem uit het waak-slaap-bewustzijn naar het waak-waak-bewustzijn moeten kunnen brengen. Indien men ze goed uitvoert, natuurlijk. Ik bedoel: à la Gurdjieff.

Tegenwoordig leert men meestal de uiterlijkheden aan en is men zich niet zo bewust van hetgeen Gurdjieff ermee in wezen bedoelde. Maar dit was reeds zo terwijl Gurdjieff nog leefde. Dit was dan ook de hoofdreden waarom hij op de duur zijn 'Strijd van de Magiërs', de 'Movements' in balletvorm, uiteindelijk opgaf.

Niet slechts mystieke, maar ook meer sociale thema's hielden Gurdjieff bezig: zo schreef hij bijvoorbeeld, naar aanleiding van zijn ervaringen met de Assyrische genocide tijdens zijn vele omzwervingen in het Ottomaanse rijk, de compositie 'Assyrian women mourners'.

Veel van de composities van Gurdjieff/De Hartmann zijn tegenwoordig verkrijgbaar. Eén van de betere uitvoeringen ervan zijn die van Keith Jarrett en Cecil Lytle.

Na zijn dood in 1949 neemt Jeanne de Salzmann (1889-1990), die al sinds 1917 bij Gurdjieff in het werk deelneemt, de leiding over van het instituut in Parijs. Na haar dood wordt de leiding overgenomen door haar zoon, Dr. Michel de Salzmann (1923-2001). Het gedachtegoed van Gurdjieff wordt na diens dood uitgedragen door zijn directe leerlingen en leerlingen van die leerlingen... Anders gezegd: kopijen van kopijen van kopijen.

In tal van landen bestaan thans organisaties, verenigingen en stichtingen. Hoewel daartussen soms intensief contact is en het instituut in Parijs tussen al deze stichtingen een prominente plaats inneemt, is er geen formele, alom erkende en omvattende organisatie of hiërarchie van waaruit leiding wordt gegeven of 'eenduidige interpretaties van zijn leer' worden gedecreteerd.

Veel van de ervaringen van zijn leerlingen zijn in de decennia na zijn dood in boekvorm verschenen. Uit al die overleveringen blijkt dat Gurdjieff een onorthodoxe wijze had in het verwoorden en doorgeven van zijn inzichten. Daarom durf ik beweren dat Gurdjieff én zijn leer dood zijn en dat de kunst er uit bestaat om die leer terug tot leven te brengen, enkel en alleen in jezelf.

Interesse? Neem contact op met DIMschool vzw!...

Bron: Wikipedia

"Vind mensen, die in zichzelf zowel de motivatie als de aangeboren drijfveer hebben om aan hun Innerlijke Zelf te werken, en we zullen hen gidsen."

- DIMschool vzw, de énige gespecialiseerd in Zelfkennis, zijnde: het kennen van het Zelf -
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

En, voel jij je geroepen om Spiritualia te sponsoren?
Klik dan op deze link. Alvast bedankt!

Overschrijven kan ook via: IBAN: BE22 7795 9845 2547 - BIC: GKCCBEBB

- Indien je zo'n (bak)steentje bijdraagt, ook eventueel via een aankoop of een Zoek&Vind abonnement, mogen we jouw naam hieronder publiceren? Laat het ons weten! -