Zoals je weet, richt ik mezelf - als gepensioneerde, vrijwillige blogger - via deze website tot mensen die durven of willen na-denken: een denken, dat na het gewone, automatische denken komt. Eigenlijk richt ik me tot de mensen die aan Zelfkennis doen.
In elk geval had ik reeds eerder vermeld dat ik een fragment uit het boek 'Niets - Van vacuüm tot absolute nulpunt' zou afdrukken. In dit deel gaat het over placebo, waarin voor de zoveelste maal wordt verteld hoe een mens - beter gezegd: het menselijke brein - in staat is zichzelf als het ware voor de gek te houden. Anderzijds is het misschien wel aangenaam om achteraf te aanhoren dat je genezen bent dankzij een suikerpil, of wegens tussenkomst van een magnetiseur - zelfs indien die persoon zich aan de andere kant van de wereldbol bevindt - en niet door het een of ander 'genees'-middel en er dus geen nevenwerkingen kunnen ontstaan. Wat je jezelf wijsmaakt, of van ander als waarheid aanneemt en dus gelooft, kan misschien een genezende uitwerking hebben.
Zo schreef ik reeds eerder dat je niet naar Lourdes moet trekken, indien je er niet in gelooft dat je zult, of kunt, genezen.
In slaap zijn nochtans zeer veel dingen mogelijk. De menselijke verbeeldingswereld, bijvoorbeeld, het verlengde van de nachtelijke droomwereld, is krachtiger dan men zich kan indenken. Hierna volgt dus een fragment uit het boek teneinde mijn beweringen te staven. Indien je er meer over aan de weet wenst te komen, ga dan naar 'Boekrecensies', of klik gewoonweg op deze link.
Zo lezen we, vanaf bladzijde 68, het volgende:
Schijn als medicijn
Het placebo-effect wordt wel 'de kracht van niets' genoemd. Het zorgt voor een genezende werking door tussenkomst van de geest. Als je denkt dat je begrijpt hoe het werkt, kun je voor een verrassing komen te staan: recente onderzoeken hebben een zeer mysterieus effect onthuld dat de geloofwaardigheid van moderne geneeskunde bedreigt. Michael Brooks ontdekt waarom.
Het leek een goed idee, totdat ik de elektroden zag. De witte jas van dr. Luana Colloca bood weinig geruststelling. 'Heb je er bezwaar tegen om een reeks elektrische schokken te ontvangen?' vroeg ze.
Ik kon moeilijk nee zeggen. Dat was immers waarom ik hier was. De mentor van Colloca, Fabrizio Benedetti van de universiteit van Turijn, had me uitgenodigd om hun placebo-onderzoek uit de eerste hand te ervaren. Colloca gespte een elektrode vast op mijn onderarm en plaatste me in een ligstoel voor een beeldscherm. 'Probeer je te ontspannen,' zei ze.
Allereerst bepaalden we mijn pijnschaal door na te gaan wat de zwakste stroom was die ik kon voelen en wat de maximale sterkte was die ik kon verdragen. Toen vertelde Colloca me dat voordat ik nog een schok kreeg, er op het beeldscherm een rood of een groen licht zou verschijnen.
Een groen licht betekende dat ik een milde schok zou ontvangen. Een rood licht betekende dat de schok zwaarder zou zijn, zoals wanneer je schrikdraad aanraakt. Ik hoefde slechts de pijn aan te geven op een schaal van 1 tot 10, van licht tot heftig. Na een kwartier en wat leek honderden schokken eindigde het experiment met een reeks milde schokken. Dat dacht ik tenminste, totdat Colloca me vertelde dat die laatste schokken in feite allemaal krachtig waren.
Ik had die laatste reeks 'schrikdraadschokken' ervaren als een reeks zachte tikken op de arm omdat mijn brein was geconditioneerd om geringe pijn te verwachten bij het zien van een groen licht - een voorbeeld van het placebo-effect.
Benedetti volgde de procedure met een lach op zijn gezicht. Hij was er niet zeker van of zijn team bij mij een placebo-respons kon opwekken, aangezien ik wist dat ik zou worden misleid. Maar ik trapte er volledig in, zo bleek.
Dat is de kracht van placebo. Ooit dacht men dat het iets eenvoudigs was, waarmee weinig meer gemoeid was dan de kracht van positief denken. Laat mensen geloven dat ze een goede medische verzorging krijgen, van een suikerpil tot een vriendelijke aai over de bol, en in veel gevallen zullen ze zich beter gaan voelen zonder verdere medische inmenging.
Benedetti en anderen beweren nu dat de werkelijke aard van het placebo-effect veel ingewikkelder is. Het placebo-effect, zo blijkt, zorgt voor een hoop verwarring. Vooral geneesmiddelenonderzoeken, zegt Benedetti, leveren problemen op. 'Een onwerkzaam geneesmiddel kan in een standaardonderzoek beter scoren dan een placebo.'
Het tegendeel kan ook waar zijn, merkt Ted Kaptchuk van Harvard Medical School in Boston op. 'Vaak presteert een werkzaam geneesmiddel in een standaardonderzoek niet beter dan een placebo, zelfs als we ervan overtuigd zijn dat het middel daadwerkelijk werkt', zegt hij.
Sommige onderzoekers zijn zo overrompeld door de uitkomsten van hun onderzoeken dat ze oproepen tot het schrappen van de term 'placebo'. Anderen opperen dat de laatste ontdekkingen de fundamenten van de op bewijzen gebaseerde geneeskunde, de evidence-based medicine, ondermijnen. 'Het placebo-effect ruïneert de geloofwaardigheid van de geneeskunde', zegt Benedetti.
Hoe heeft het zover kunnen komen? Het fundament van de op bewijzen gebaseerde geneeskunde is immers het klinische onderzoek, dat het placebo-effect moet uitsluiten. Als je een geneesmiddel zoals een nieuwe pijnstiller test, moet dat als volgt gaan. Allereerst rekruteer je proefpersonen. Vervolgens deel je willekeurig elke proefpersoon in de ene of de andere groep in, zodat voorkeuren bij het kiezen van de groepen geen rol spelen. De ene groep krijgt de pijnstiller, de andere groep krijgt een nepbehandeling. Alles wat je dan hoeft te doen, zou je denken, is die twee groepen vergelijken.
Het is echter niet zo eenvoudig, omdat op dat punt het placebo-effect zijn intrede doet. Als mensen verwachten dat een experimentele pijnstiller werkt, zal die in enige mate inderdaad werken, net zoals bij mij het zien van groen licht de pijn van de schokken verminderde. Als de mensen in de controlegroep weten dat ze een neppil ontvangen terwijl de mensen in de andere groep weten dat ze het 'echte' geneesmiddel ontvangen, dan kan het erop lijken dat de experimentele pijnstiller beter werkt dan de neppil, terwijl het verschil tussen de groepen in feite volledig uit het placebo-effect verklaarbaar is.
Het is dus van wezenlijk belang om de proefpersonen niet te vertellen wat ze krijgen. Diegenen die de test uitvoeren zouden het ook niet mogen weten, zodat ze niets kunnen verraden. Daarmee ontstaat de gouden standaard van klinische onderzoeken, het dubbelblinde gerandomiseerde onderzoek met controlegroep. Dat schakelt het placebo-effect niet uit, maar zorgt ervoor dat het in beide groepen in gelijke mate optreedt. Het ligt dan voor de hand dat bij een dubbelblind onderzoek elk 'extra' effect in de groep die het echte geneesmiddel ontvangt volledig kan worden toegeschreven aan de lichamelijke effecten van dat geneesmiddel.
Benedetti heeft echter laten zien dat dit niet noodzakelijk waar is. Zijn eerste studies op dit gebied betroffen een bestaande pijnstiller, een CCK-antagonist. Allereerst voerde hij een dubbelblind gerandomiseerd onderzoek met controlegroep uit. Zoals verwacht voldeed de CCK-antagonist beter dan de placebo. Standaarduitleg: de CCK-antagonist is een effectieve pijnstiller.
Maar nu komt het verbijsterende deel. Als Benedetti hetzelfde geneesmiddel aan vrijwilligers gaf zonder dat hij ze vertelde wat dat moest doen, had het geen effect.
'Als het een echte pijnstiller is, verwachten we geen verschil met de open, routinematige toediening', zegt hij. 'Wat we ontdekten is dat de geheime CCK-antagonist bij het verlichten van pijn volledig ineffectief was.'
Benedetti's team heeft sindsdien laten zien dat de combinatie van de verwachting van de patiënt plus de toediening van de CCK-antagonist de productie van natuurlijke pijnstillende endorfinen stimuleert. Het is sinds 1978 bekend dat het placebo-effect op zichzelf zo pijn kan verlichten. Wat Benedetti onthulde is echter een nog veel ingewikkelder wisselwerking tussen een geneesmiddel en het placebo-effect. Zijn werk doet vermoeden dat de CCK-antagonist in feite geen pijnstiller in de gebruikelijke zin is, maar meer een placeboversterker, en datzelfde kan ook opgaan voor andere geneesmiddelen.
'We kunnen er nooit zeker van zijn wat een geneesmiddel werkelijk doet', zegt Benedetti. 'De daadwerkelijke handeling van het toedienen van een geneesmiddel activeert een ingewikkelde keten van biochemische gebeurtenissen in de hersenen van een patiënt.' Een geneesmiddel zou kunnen wisselwerken met deze door verwachtingen geactiveerde moleculen en daarmee de interpretatie van de resultaten kunnen vertroebelen.
Dat zou ook kunnen gelden voor enkele nogal beroemde, en lucratieve middelen. Benedetti ontdekte dat bijvoorbeeld diazepam (valium) na een operatie de angst van patiënten niet vermindert, tenzij ze weten dat ze het innemen. Het placebo-effect is noodzakelijk wil het effectief zijn. Het is nog onduidelijk of dat ook geldt voor andere werkingen van diazepam.
Zelfs bij geneesmiddelen die onafhankelijk van de verwachtingen van de patiënt directe uitwerkingen hebben, kan de verwachting de sterkte van deze uitwerkingen beïnvloeden. Als je mensen niet vertelt dat ze een morfine-injectie krijgen, moet je voor een pijnstillend resultaat geven dan een placebo enige waarde hebben. 'Het is nooit genoeg om [een geneesmiddel] enkel tegenover een placebo te testen', zegt hij.
In een studie gepubliceerd in 2008 vergeleek zijn team drie 'behandelingen' voor het prikkelbare-darmsyndroom.' De eerste groep patiënten ontving geveinsde acupunctuur en veel aandacht, de tweede groep kreeg ook geveinsde acupunctuur maar geen aandacht en de derde groep werd enkel op een 'wachtlijst' geplaatst.
De patiënten in de eerste twee groepen deden het beter dan de patiënten die zogenaamd op een wachtlijst waren geplaatst. De groep waarin de patiënten het gevoel hadden dat er naar ze werd geluisterd en dat ze werden geraadpleegd over hun symptomen, gevoelens en behandelingen rapporteerde een verbetering die gelijk was aan de 'positieve' onderzoeksresultaten voor geneesmiddelen die gangbaar werden ingezet bij de behandeling van het prikkelbare-darmsyndroom. Die geneesmiddelen werden geacht, bewezen beter te werken dan placebo. Betekent deze vondst dat die geneesmiddelen geen goedkeuring verdienden, zelfs als patiënten er beter aan toe zijn met geneesmiddelen of placebo's dan met geen enkele behandeling?
Dit onderzoek laat zien dat het placebo-effect kan worden versterkt door het combineren van factoren die bijdragen aan het effect. En allerlei factoren kunnen een rol spelen. Zelfs van horen zeggen kan helpen, zegt Colloca, zoals vernemen dat een behandeling bij anderen heeft geholpen.
Conditioneren door herhaling, zoals bij het proces dat ik doormaakte, is een andere belangrijke factor. 'Veel onderzoeken hanteren de herhaalde toediening van geneesmiddelen, en activeren zo leermechanismen die leiden tot een verhoogde placebo-respons', zegt Benedetti.
Dat is een extra reden om klinische onderzoeken te veranderen, pleit hij. Dat zou bijvoorbeeld kunnen verklaren waarom de placebo-effecten sterker lijken te worden in klinische onderzoeken, en daarmee problemen veroorzaken voor farmaceutische bedrijven die proberen te bewijzen dat hun producten juist beter zijn dan een placebo.
Het gaat niet alleen om het ontwarren van het placebo-effect van de werking van een geneesmiddel. Het draait ook om het benutten van het vermogen. Zo denkt Colloca dat het conditionerende effect kan worden gebruikt voor het verlagen van de doses van pijnstillers die mogelijk gevaarlijke bijwerkingen hebben.'
Het probleem met het trachten het placebo-effect te gebruiken, zegt Miller, is dat de term voor verschillende mensen een verschillende betekenis heeft. Veel artsen geloven dat placebo's geen ander effect hebben dan het tevreden stemmen van patiënten die een of andere behandeling eisen. 'Mensen zeggen dat het ruis is, of niets, of louter iets waarmee je de patiënt plezier doet', zegt Miller.
Diegenen die betrokken zijn bij klinische onderzoeken neigen er daarentegen toe het vermogen van placebo's te overschatten. Kijk maar naar de manier waarop onderzoeken worden uitgevoerd. Als de mensen in de controlegroep, die de placebo's ontvangen, beter worden, wordt dat bijna altijd toegeschreven aan het placebo-effect. Maar er zijn in feite veel andere redenen waarom diegenen in de controlegroep vooruit kunnen gaan. Veel aandoeningen verbeteren bijvoorbeeld vanzelf als je maar lang genoeg wacht. Om een onderscheid te maken tussen het schijnbare effect van een placebo en het werkelijke effect moet je een placebo-behandeling vergelijken met het achterwege laten van een behandeling, zoals bij het prikkelbare-darmsyndroomonderzoek.
In een artikel gepubliceerd in 2008 stellen Miller en Kaptchuk dat zelfs maar het idee van een placebo zo beladen is dat het moet worden afgedankt.' Ze opperen dat artsen en onderzoekers in plaats daarvan moeten denken in termen van 'contextueel genezen': dat aspect van genezen dat wordt geproduceerd, geactiveerd of versterkt door de context van de klinische ontmoeting, in plaats van door de specifieke voorgeschreven behandeling.
Hoe je het ook wilt noemen, als je probeert om het placebo-effect te benutten levert dat netelige ethische problemen op: kunnen artsen het toepassen zonder tegen de patiënt te liegen? Misschien. Als ik moet afgaan op mijn schokervaring voorkomt het weten dat je een placebo ontvangt niet noodzakelijk dat die een uitwerking heeft.
'Het is een ingewikkeld geval, maar het verdient veel meer aandacht', zegt Miller. 'Het veld moet de aandacht richten op het vinden van ethisch aanvaardbare manieren die het gebruik van placebo's in de klinische praktijk mogelijk maken.'
Artsen zitten echter niet echt te wachten op de resultaten van diepgaande onderzoeken die laten zien of placebo's wel of niet effectief en ethisch kunnen worden gebruikt voor specifieke aandoeningen. Volgens peilingen schrijft de helft van de artsen regelmatig een placebo voor en een aanzienlijke minderheid doet dat niet alleen om af te komen van de patiënt in de spreekkamer, maar omdat ze geloven dat placebo's objectieve voordelen kunnen leveren.
- De rest van deze tekst vind je natuurlijk in het boek terug
Bron: 'Niets - Van vacuüm tot absolute nulpunt' - samengesteld door Jeremy Webb, en een uitgave van Uitgeverij Veen Media, in België verdeeld door VBK Uitgevers.
"Uw geloof heeft u gered..."
Reeds 2.000 jaar geleden liep er naar het schijnt een mens op deze planeet Aarde rond, die toen al zei dat geloof en, vertrouwen in dat geloof, mensen kan genezen. Zo lezen we in de Bijbel, onder andere ...
Toen Jezus terugkeerde, werd hij door de menigte opgewacht; iedereen stond naar hem uit te kijken. Er was ook een man onder hen die Jaïrus heette, een leider van een synagoge. Hij kwam op Jezus af, viel aan zijn voeten neer en smeekte hem mee te gaan naar zijn huis, want hij had een dochter van ongeveer twaalf jaar oud, die op sterven lag; ze was zijn enige kind. Toen Jezus op weg ging, begonnen de mensen van alle kanten te duwen.
Een vrouw die al twaalf jaar aan bloedverlies leed – en door niemand genezen had kunnen worden, al had ze haar hele kapitaal aan artsen uitgegeven - naderde hem van achteren en raakte de zoom van zijn bovenkleed aan; meteen hield de bloedvloeiing op. Jezus vroeg: ‘Wie heeft mij aangeraakt?’ Iedereen ontkende de aanraking en Petrus zei: ‘Meester, de mensen om u heen staan te duwen en te dringen!’ Maar Jezus zei: ‘Iemand heeft me aangeraakt, want ik heb kracht uit me voelen wegstromen.’ Toen het de vrouw duidelijk werd dat haar aanraking niet onopgemerkt was gebleven, kwam ze trillend naar voren, viel voor hem neer en legde ten overstaan van de hele menigte uit waarom ze hem had aangeraakt en hoe ze meteen was genezen. Hij zei tegen haar: ‘Uw geloof heeft u gered; ga in vrede.
Maar opgepast: het 'geloof' waarvan hier sprake is, heeft niets te maken met het 'geloof' van de gewone sterveling. Bijvoorbeeld: het is niet omdat je in ufo's en aliens gelooft, dat ze daadwerkelijk op Aarde zijn geland, of écht bestaan. Anders gezegd: het woordje 'geloof' kan door diverse menstypes worden uitgesproken - en, afhankelijk van hun niveau van bewustzijn verkrijgt dit woord diverse betekenissen. Denk, bijvoorbeeld, aan het 'geloof, zo groot als een mosterdzaad'... Welke mens bezit dat geloof? Wel, die vrouw, die Jezus' kleed aanraakte, bezat het wel.
Anders gezegd: iets wat men niet bezit, kan men onmogelijk kennen, zelfs indien men denkt het woordje te 'be-grijp-en'.