Dit is eerder een artikel dan een nieuwsbericht, maar de lezers die onze website reeds een tijdlang bezoeken, weten reeds dat ik de twee regelmatig door elkaar werp. Zo las ik onlangs in het boekje 'Breinfabels' iets over hypnagogie.
'Hoe kan het toch dat ik soms lichtflitsen zie als ik bijna in slaap val, of schimmen die door mijn kamer lopen?' kan een mens zichzelf afvragen ...
Dat fenomeen staat bekend als de hypnagogische staat, een korte periode van veranderd bewustzijn tijdens de overgang van waken naar slapen. Volgens een schatting zou zo'n 3o tot 4o% van alle mensen het ten minste één keer in hun leven meemaken.
Vreemde associaties en creatieve ingevingen komen daarbij voor, maar vaak ook hallucinaties: mensen horen stemmen, of zien lichtflitsen, kleuren, spinnen op de muur, of personen die door de kamer lopen. Andere mogelijke sensaties zijn angst, opwinding of een gevoel van trippen, waarbij je het gevoel verkrijgt dat je in een andere wereld terechtkomt. Iets soortgelijks treedt op juist na het ontwaken; dit noemt men dan 'hypnopompie'.
De term 'hypnagogie' is bedacht door Alfred Maury (1817-1892). 'Hypnos' betekent ' slaap' en 'ágo' betekent 'wegvoeren uit'.
Hongaarse onderzoekers lieten reeds in 2005 zien dat er zo'n halve minuut nadat mensen in slaap vallen, een soort remslaap (droomslaap) kan optreden . Hoewel de echte remslaap pas later in de nacht plaatsvindt, zouden elementen van droomslaap bij de overgang van waken naar slapen de levendige hypnagogische beelden kunnen verklaren. In tegenstelling tot de latere remslaap zijn je spieren op dat moment niet volledig verslapt, zodat je, bij een muur vol harige vogelspinnen, nog gillend je kamer uit kunt rennen.
Tijdens deze periode wil het nog wel eens gebeuren dat spieren zich al ontspannen terwijl de hersenen daar nog niet aan toe zijn. Die reactie kan zo hevig zijn, dat lichaam en het bed waarop men ligt heen en weer schudt. Dit noemt men dan een hypnagoge schok. Gedurende een korte periode lijkt men geen baas meer te zijn over het eigen lichaam. Na een korte periode wordt men ofwel weer helemaal wakker, of valt in slaap; zonder dat men er zelf invloed op heeft.
Het lijkt erop dat men minutenlang is uitgeschakeld; echter de periode duurt in werkelijkheid meestal maar een paar seconden. In elk geval geeft het ons een zeer akelig gevoel: je kunt jezelf onmogelijk bewegen, je ziet dingen die er in wezen niet zijn, maar je beseft niet dat op dat moment jouw hersenen patronen trachten te herkennen uit de duisternis en de schaduwen rondom je heen.
Zo kan je, als je 's nachts door een bos loopt en bijgestaan door het licht van de maan, een tak voor een slang aanzien. Een ander simpel voorbeeld ervan is wanneer we in wolken kijken en er iets trachten in te ontwaren. Ooit wel eens gedaan? De hersenen hebben nu eenmaal de taak om alle - via de zintuigen binnenkomende dingen - pijlsnel te vertalen. Zo weet jouw lichaam of er ja dan neen gevaar dreigt en waarom jouw hersenen op dat moment bepaalde hormonen afvuren waarop je dan automatisch reageert. Kortom: jouw brein is gemaakt om dingen te 'herkennen' en als het dat niet onmiddellijk kan doen, dan stelt het zich tevreden met het 'ontdekken van patronen'.
De resultaten ervan uiten zich als gedachten en/of beelden. Tijdens zo'n hypnagogische periode ontvangt jouw brein prikkels van buitenaf en kamt pijlsnel jouw geheugen af, op zoek naar de eventuele associaties. Kleding, dat her en der op de grond verspreid liggen, kunnen worden vertaald als dode lichamen, de vleugels van een ventilator geven ons de illusie dat er engelen in de kamer rondfladderen, en een gewone lamp wordt een gelaat, dat tegen jou begint te spreken, enzovoorts. Je komt dus in een soort van holografische wereld terecht; een Alice in Donkerland, maar dan slechts voor enkele langdurende seconden.
In de Middeleeuwen, toen mensen nog ongeletterd waren en iets veel bijgeloviger dan nu, dacht men dat men het nachtelijke bezoek kreeg van heksen en van op seksbeluste demonen. Hoe meer men aan het paranormale geloof hechtte, hoe groter de kans dat men zulke beelden ontwaarde. Nogmaals: in deze momenten ploeteren jouw hersenen in jouw eigen geheugen - en, wat er inzit, komt er dan ook uit. Logisch, nietwaar?
Jouw (bij)geloofsovertuigingen spelen dus een zeer sterke rol, want jouw hersenen maken daar gebruik van, zowel in gepaste als in minder gepaste momenten. Natuurlijk zullen mensen, zoals je in het onderstaand filmpje kunt aanhoren, gebruik/misbruik maken van de hypnagogische toestand, teneinde met jouw verbeelding een loopje in de verkeerde richting te nemen om je dingen te laten geloven die er niet zijn.
Tot besluit: Veel schilders, zoals Salvador Dali, schrijvers en uitvinders, waaronder Nikola Tesla, zochten de hypnagogische staat juist op. Zo dutte Thomas Alva Edison in een stoel met zijn armen op de leuningen en een kogellager in elke hand. Op de grond plaatste hij twee eetborden. Zodra hij echt in diepe slaap raakte, ontspanden zijn handen en vielen de kogellagers op de borden. Wakker geworden van de herrie noteerde hij dan snel zijn 'hypnagogische' ingevingen... Nu is het aan jou.
Voor de Eclecticus: Reeds meermaals trachtte ik weer te geven dat onze hersenen voor ons bepalen wat we 'zien', vooral wanneer onze ogen gesloten zijn. Bij drugsverslaafden, maar ook bij verslaafde alcoholiekers, worden die interne beelden op een holografische manier naar buiten geprojecteerd, hetgeen de hallucinerende persoon het gevoel geeft échte dingen te ontwaren. Drugs en alcohol bezitten nu eenmaal de gave om zaken te versterken en uit te vergroten - zo sterk zelfs, dat iemand die aan delirium tremens lijdt wel degelijk hagedissen, slangen, schorpioenen, spinnen en allerlei ongedierte op zijn bed en door zijn kamer ziet lopen.
Natuurlijk bestaat de kunst er uit om het die mensen 'wijs te maken' dat hetgeen ze 'zien' niets werkelijks heeft. Nu is de vraag: hoe doe je dat ?...