Tantra

Tantra’s zijn in de eerste plaats geschriften waarop de Tibetaanse Vajrayána is gebaseerd, ontwikkeld door de Indiase Mahasiddhas rond de 5de-6de eeuw. In deze geschriften wordt een methode beschreven, die het mogelijk maakt om in korte tijd de Tantrische Boeddha-natuur te realiseren. Niet met behulp van filosofische leerstellingen, maar door ingewikkelde rituelen, meditaties en visualisatieoefeningen, die gebruikmaken van tot in detail beschreven goddelijke hiërarchieën.

Phowa, bijvoorbeeld, is de beoefening van 'bewust sterven', ook wel vertaald als 'bewustzijnsoverdracht in het moment van de dood', waardoor men 'verlichting' kan bekomen zonder het beoefenen van de een of andere vorm van meditatie. De aangeleerde methode wordt toegepast op het sterfbed, waarbij men zijn bewustzijn, via de kruin van het hoofd, in een Boeddhveld van eigen keuze dirigeert. Mogelijke betemmingen zijn, onder andere, Sukhavati, Abhirata, Ghanavyuha, Atakavati, de Berg Potala, de Kopergekleurde Bergen, en Tusita, één van de zes deva-werelden van de Kamadhatu.

De kloosterdiscipline, de vele esoterische oefeningen, deels door de invloed van bön, en de prominente rol van verschillende experts en leraren onder wie de siddha's, tulku's en lama's, met name de Dalai Lama, hebben een grote invloed gehad op de vorming van het Tibetaans boeddhisme, waarvan de de esoterische tak van deze religie, zoals reeds vermeld, Vajrayána wordt genoemd. Vajrayána kan worden vertaald als het 'Diamanten voertuig', of als 'De derde wenteling van het rad van de dharma'.  Vajrayána staat dus ook bekend als Tantra, en is heel karakteristiek voor Tibet.

Ook in China werd het Vajrayána tijdens de helft van de zevende eeuw via de zijderoute geïntroduceerd, maar daar stierf het later ook weer uit. Voordat het uit China verdween, werd het echter ook in Japan geïntroduceerd, voornamelijk door de monnik Saicho in het jaar 804, waar het nu nog steeds bestaat in de vorm van het Shingon boeddhisme.

Een tantra is dus één van de vele geschriften die behoren tot esoterische hindoeïstische of boeddhistische tradities. Hindoeïstische en boeddhistische tantra's vertonen overeenkomsten, maar ook tal van verschillen. Het woord ‘tantra’ is samengesteld uit de vereniging van 'tanoti' (expansie) en trayati (bevrijding), twee Sanskriete woorden. Hiermede wordt bedoeld: bevrijding van de dormante, potentiële energie en expansie van bewustzijn.

In het boeddhisme zijn de tantrageschriften van belang in het mahayana- en het daaruit ontstane vajrayana boeddhisme. Deze boeddhistische stromingen hadden een meer open houding tegenover de introductie van nieuwe concepten en geschriften die de leer van de Boeddha zouden kunnen aanvullen of verdiepen. Dit, bijvoorbeeld, in tegenstelling tot de oudere boeddhistische stroming, het theravada boeddhisme.

De hindoeïstische tantra's bestaan uit 92 teksten, waarvan 64 Abheda (letterlijk: 'zonder differentiatie') zijn, of monistisch, die bekend staan als Bhairava Tantra's, of Kashmir Saivite Tantras. Achttien zijn Bhedabheda (letterlijk: met differentiatie en zonder differentiatie, of monistisch en dualistisch), bekend als de Rudra Tantra's. Tien zijn geheel Bheda (letterlijk: gedifferentieerd, of dualistisch), en staan bekend als de Siva Tantra's.

In de tweede plaats kennen we het woordje tantra vanuit de tantrische yoga, of tantra yoga,een rituele praktijk uit de Vedische traditie, die gericht is op geestelijke verruiming en bevrijding. In de tantra ligt de nadruk op de ontwikkeling van menselijke sterkte, zowel door middel van meditatie alsook door de directe confrontatie met moeilijke omstandigheden voor het overwinnen van angsten en zwakheden.  

Wegens de brede waaier aan praktijken in tantra, is het moeilijk om tantrische praktijken eenduidig te beschrijven. De basispraktijk kan iedere combinatie van de hieronder beschreven elementen omvatten.

Tantra heeft als specifiek ideaal om problemen en obstakels niet uit de weg te gaan, maar verantwoordelijkheid te nemen voor het eigen leven en daarom moeilijkheden en geconditioneerde emoties direct te confronteren en te overwinnen. De geestelijke groei ontstaat door al de eigenschappen en neigingen te transformeren en te richten op het hogere spirituele doel. Om dit doel te bereiken zijn allerlei meditatievormen en ideatie-methoden ontwikkeld. In tegenstelling tot bij de meeste religie is tantra bijna geheel op de praktijk gebaseerd. De filosofie bestaat voor het overgrote deel uit beschrijvingen van de praktijken en kent weinig puur theoretische aspecten.

Bij de oefeningen kan gebruik worden gemaakt van mantra's (speciale klanken), mudra's (lichaamshoudingen), mandalas, yantra's (speciale diagrammen) en ideaties (identificatie met godheden) op persoonlijke aspecten van het Kosmisch Bewustzijn om zo de microkosmos (individueel bewustzijn) op het hoogste doel, de macrokosmos (Hoogste of Kosmisch Bewustzijn) te helpen richten.

Het uiteindelijke doel is het opgaan van de fundamentele negativiteit (Shakti) in de fundamentele positiviteit (Shiva) door de energie van de kula-kundalini (gesymboliseerd door een zogenaamde opgekrulde slang ter hoogte van het staartbeentje) naar boven te brengen, waar de samensmelting (ook van man en vrouw, om tot een hoger bewustzijn te komen) van de microkosmos met de Macrokosmos kan plaatsvinden in de hoogste chakra, de kruinchakra.

Van zodra Tantra aan de Westerse landen werd geïntroduceerd, onderging het vele transformaties. Om die reden is tantra voor veel mensen synoniem voor 'spirituele seks' en 'heilige seksualiteit'. De zogenaamde Neotantra is dan ook een totaal verkeerde interpretatie van de originele Tantra. Dit wil niet zeggen dat het 'verkeerd' is, of 'onecht', maar nogmaals: een verschillende interpretatie van het waarachtige.

Tantrische seksuele afbeeldingen mogen we dan ook zeker niet volgens de wereldse opvattingen interpreteren. Beelden en thangka's van boeddhavormen in seksuele gemeenschap symboliseren de gemeenschap van methode van mededogen en wijsheid, de twee aspecten van het pad die ontwikkeld dienen te worden om de verlichting te bereiken. De vrouwelijke vorm staat voor wijsheid - vooral de wijsheid van de leegte - en de mannelijke vorm staat voor mededogen. De seksuele energie wordt door beheersing van de energieën in het lichaam getransformeerd van gehechtheid en begeerte naar een heldere staat van geest, diep inzicht, en een diepe realisatie van compassie met alle voelende wezens.

Al naargelang de traditie worden deze praktijken omkleed met diverse ondersteunende praktijken, zoals uit de yoga, om lichaam en geest beter in balans te brengen en te houden.

De oude devadasi traditie van de heilige tempeldans, die voortleeft in de eigentijdse Bharata Natyam, is ook een voorbeeld van een meditatievorm uit de tantra. Bharata Natyam is meer dan 2.000 jaar geleden ontstaan binnen de tempelmuren van Zuid-India. Beoefenaars en uitvoerders van deze solistische danskunst, waarin zeer vele mudra's worden gebruikt, waren de Devadasi's: dienaressen en toegewijden van god. Door de jaren heen heeft deze dansuiting zich ontwikkeld en is uitgegroeid tot een danskunst die nu vele podia siert. Kenmerkend zijn hoofd-, oog-, en nekbewegingen, ritmisch voetenwerk, handgebaren en verhalende expressie.

Beoefenaars van alle vormen van tantra zien over het algemeen de individuele geest inclusief het lichaam als microkosmos. Volgens deze tantravormen kent het lichaam een reeks van vijf subtiele energiecentra, of chakra’s, die de controlepunten zijn van de vijf fundamentele factoren; elementen, die een mens vormgeven. Door speciale oefeningen kunnen die chakra's worden gezuiverd en kan het individuele bewustzijn (microkosmos) steeds subtieler worden en daarmee dichter naar de Macrokosmos toegroeien om uiteindelijk zelfverwerkelijking of verlossing te bereiken. De hoogste chakra in het menselijke lichaam, de ajna chakra, is de zetel van het Hoogste Bewustzijn.

Organisaties gespecialiseerd in tantra

• Vind nog meer organisaties gespecialiseerd in tantra op Zoek&Vind.
• Jouw organisatie er nog niet tussen? Voeg ze toe op Zoek&Vind!