Een knokpartijtje voetbal: waarom de grasmat vaak een boksring is

In onze maatschappij moeten we met verschillende menstypes rekening houden…
door Tsenne Kikke - zondag 24 december 2023 15:01

De manier waarop met voetbalveiligheid in België wordt omgegaan, volgt al veertig jaar lang hetzelfde patroon. Een incident doet zich voor, waarop een ad-hoc-oplossing wordt uitgewerkt. Anders gezegd: de wil ontbreekt om het voetbalgeweld écht aan te pakken.

Toegegeven: voetbal raakt maar niet verlost van geweld. Overal in Europa leken grasmatten de jongste weken in jungles veranderd. Ook na Standard-Charleroi van vorige zaterdagavond waren het weer de vuisten die spraken. Waarom zie je zulke taferelen zelden in andere sporten? Een inkijk in de explosieve cocktail van mannelijkheid, territoriumdrift en gekrenkte eigenwaarde...

Een scheidsrechter die in het gezicht wordt gemept door een dolgedraaide voorzitter, en terwijl hij op de grond ligt nog enkele trappen moet incasseren (Turkije). Een regering die, de aanhoudende rellen beu, beslist dat supporters twee maanden lang niet welkom zijn (Griekenland). Een coach die twaalf hechtingen in het gezicht nodig heeft en een hersenschudding oploopt, nadat hooligans de spelersbus van de grote rivaal met projectielen hebben bekogeld. Enkele weken later een fan die onderweg naar het stadion wordt doodgestoken (Frankrijk). Vuurpijlen en stoeltjes die in de richting van de tegenstander of de politie vliegen alsof het confetti is (België).

Geweld rond de grasmat lijkt niet in te dijken, met de Turkse knokpartij maandag als dieptepunt. ‘Ik hoorde Faruk Koca (de voorzitter van Ankaragücü) roepen dat het “gedaan” zou zijn met mij’, vertelde scheidsrechter Halil UmutMeler daags nadien vanuit zijn ziekbed. ‘Toen hij zich naar mij persoonlijk richtte, zei hij: “Ik ga je doden”.’ De Turkse voetbalbond heeft Koca ondertussen levenslang geschorst. Ook moet Ankaragücü vijf wedstrijden zonder publiek afwerken.

‘Het wordt tijd om duidelijker normen te stellen over hoe je als voetbalmaatschappij omgaat met het aanvaarden van scheidsrechterlijke beslissingen’, zegt sportsocioloog Filip Boen (KU Leuven), die in 2017 'Iedereen supporter, het groepsvirus in ons brein' schreef. Al bij de jeugd worden spelertjes opgejut en leren coaches, afgevaardigden en supporters hen om met de arbitrage in discussie te gaan. ‘In het rugby, bijvoorbeeld, zie je dat helemaal niet. Als voetbalspeler voel je je op de duur abnormaal als je niet protesteert.’

Regen en druppels

Nand De Klerck, woordvoerder bij Voetbal Vlaanderen, beaamt dat die cultuur al van jongs af opgang maakt. ‘Dikwijls hoor ik: allee, laat je maar vallen. Of: als de bal buiten is, eis hem maar op, ook al is hij niet voor jou. Als het regent bij de profs, druppelt het bij de jeugd. Veel coaches en ouders zien het profvoetbal als een voorbeeld voor de jonge kinderen.’ Voetbal Vlaanderen probeert dat te doorbreken, met initiatieven zoals het actieplan ‘Doedegijdatthuisook?’. Ook riep het een fairplayklassement en een fairplayouder in het leven, om meer respect te creëren op en naast het voetbalplein. ‘Om aan de basis te maken dat spelers dat gedrag niet meer stellen en het hopelijk ook later niet vertonen’, zegt De Klerck. ‘Die incidenten zijn ook een opportuniteit. Om te zeggen: kijk, zo is hoe het niet moet.’

In de wetenschappelijke literatuur is de belangrijkste bijzaak ter wereld al vaker omschreven als een verheven voortzetting van de aloude stammentwisten. Zo voerde de Britse zoöloog Desmond Morris het voetbal in 1981 al terug tot de prehistorische jacht. In 'The soccer tribe' (letterlijk: De voetbalstam) beschrijft hij hoe elke voetbalclub de kenmerken vertoont van een kleine stam, inclusief stammenterritorium, stamoudsten, stamvolgelingen, enzovoort. Eens we met onze gekleurde sjaal in de tribune zitten, is het wij tegenover zij. ‘Dat gevoel wordt in het voetbal enorm gecultiveerd’, zegt Boen. ‘De overkoepelende identiteit, we zijn allemaal voetbalfans die samenkomen om een goede match te zien, is in de loop der jaren verdwenen.’

Gemaskerde Standard-fans bekogelen politie met vuurpijlen

Tijdens de Waalse derby bleef het vorige zaterdagavond rustig – naar het beeld van de wedstrijd – maar, na de match tussen Standard en Charleroi kwam het toch weer tot incidenten buiten het stadion. Een groepje gemaskerde Standard-fans probeerde de bezoekersparking te bereiken en werd teruggedrongen door een groepje stewards. Toen er versterking kwam van de politie te paard, werd die bekogeld met vuurpijlen en bommetjes. De incidenten ontstonden als vergelding voor een verrassingsaanval van Charleroi-fans voor de wedstrijd. Enkele bezoekende fans zouden toen geïnfiltreerd zijn tot in de Luikse tribunes en supporters met bommetjes hebben bekogeld.

Toen in oktober 2022 rellen uitbraken tijdens de basketbalwedstrijd Oostende-Galatasaray, bleken die aangestoken door meegereisde voetbalfans van de Turkse club. En dat de Griekse stadsderby tussen de volleybalteams van Olympiakos en Panathinaikos een week geleden volledig ontspoorde, had ook te maken met de voetbaltak van beide clubs. Waarom ontsnappen basketbal, volleybal of rugby – ook ploegsporten waarin rivaliserende teams het tegen elkaar opnemen – doorgaans aan agressief gedrag? ‘Wat meespeelt, is dat in geen andere sport de status van een club zo zichtbaar is als in het voetbal’, zegt Filip Boen. ‘Gaat het slecht, dan kun je er amper aan ontsnappen. Basketbal en rugby krijgen veel minder aandacht, waardoor de sociale identificatie wordt gerelativeerd. Voor trouwe clubsupporters is de identiteit met hun ploeg zo belangrijk dat ze ook een impact heeft op hun eigenwaarde.’

Mijn club, mijn stad

Toch komt geweld niet uitsluitend in voetbal voor. Ook het American football, college basketball of ijshockey kampt weleens met incidenten. ‘Maar die hebben een spontaan karakter en zijn puur wedstrijdgerelateerd’, zegt de Nederlandse socioloog Ramón Spaaij, verbonden aan de Victoria University in Melbourne en auteur van 'Hooligans, fans en fanatisme'. ‘Soms gaat het zelfs om celebration riots(rellen na een overwinning) In het voetbal is het geweld grootschaliger en historisch meer georganiseerd.’

De bron ervan situeert hij in het Engeland van de jaren 60 van de vorige eeuw. ‘Door de babyboom van na de Tweede Wereldoorlog waren er heel veel jongeren. Samen met hen ontstonden tal van subculturen, onder meer een van georganiseerd geweld. In elke wijk zag je groepjes jongeren die vonden dat ze in hun territorium de baas waren. Als er een profclub in de buurt was, dan verbonden ze hun identiteit met die club. Toen de harde kernen en het voetbalvandalisme opkwamen, trokken in het bijzonder groepen jonge mannen in steeds grotere mate naar wedstrijden, in eerste instantie mannen uit de lagere sociale milieus. Het maakt dat een team vaak sociaal-cultureel verbonden is met een stad. Kijk naar Antwerp, of de grote rivaliteit tussen Ajax (Amsterdam) en Feyenoord (Rotterdam).’

In het rapport ‘Van voetbalrellen leren’, dat het Nederlandse Bureau Beke midden oktober voorstelde en maakte in opdracht van de Nederlandse politie, klinkt het dat het voetbalgeweld na de coronacrisis veranderd is door de nieuwe aanwas van relatief jonge supporters die zich onvoorspelbaar gedragen. Er wordt geweld gebruikt zonder rationele of specifieke reden, niet alleen op wedstrijddagen maar ook in de aanloop ernaartoe, wat preventie moeilijker maakt. Een andere opmerkelijke evolutie: de ‘nieuwkomers’ hebben ‘schijt’ aan alles en iedereen, inclusief de veiligheidsprofessionals en ‘gevestigde’ hooligans.

Zij zijn de baas

Het is een ontwikkeling die ook in België wordt vastgesteld. Hier is te horen dat de spotters niet meer in dialoog kunnen gaan met de veelal gemaskerde jonge garde die de boel op stelten zet. Je ziet ze bij vrijwel elke topclub opduiken, gehuld in een donkere hoodie. Ze schermen zich af, houden zich niet meer aan de codes en gewoontes die supportersgroepen vroeger in de regel wel hanteerden, en laten zich niet zomaar afschrikken door een iets zwaardere geldstraf of een stadionverbod.

‘Relschoppers vinden dat er niemand boven hen staat’, legt Spaaij uit. ‘Zij zijn de baas. Voetbalstadions zijn voor hen een soort vrijplaatsen om zich te bewijzen. Als mannen die niet bang zijn, die sterk zijn, die hun vuisten laten spreken. Vaak is er binnen clubs ook angst tegenover die relschoppers. Legitieme angst - want, waar politie nog enige bescherming geniet, is dat voor clubbestuurders best lastig. Mensen weten waar ze wonen. Ik kwam weleens bij clubs en dan zat ik daar met – ik noem maar wat – de veiligheidscoördinator of een bestuurslid te praten. Als een leider van een harde kern toen 200 tickets kwam eisen, dan ging die meestal met 200 tickets weg.’

Volgens Spaaij krijgen de relschoppers het gevoel een bepaalde macht en invloed te hebben die ze in het dagelijkse leven – op school of op het werk – niet ervaren. ‘Het werkt voor hen haast verslavend. Ik ken zelfs enkele mannen in de veertig, soms zelfs in de vijftig die het niet kunnen loslaten vanwege de status die ze binnen die groep hebben verworven. In die omgeving voelen ze zich belangrijk en beleven ze piekervaringen.’

Mede-eigenaar

In vergelijking met de jaren 80, toen er in en buiten stadions regelrechte veldslagen plaatsvonden, is het geweld beperkter. Een ander belangrijk verschil is dat het hooliganisme niet uitsluitend veroorzaakt wordt door nozems die alleen maar naar het stadion komen om te knokken. Vaak gaat het om een reactie op iets wat gebeurt op of naast het veld, op het feit dat hun club in hun ogen onrecht wordt aangedaan.

‘Kijk naar de stoeltjes die tijdens Anderlecht-Standard door de lucht vlogen’, zegt Filip Boen. ‘Die waren mogelijk een reactie van de Standard-supporters op de betwistbare uitsluiting van een van hun spelers. Het gaat dus niet om gratuit geweld, het is een reactie op het feit dat hun team in hun ogen benadeeld wordt. Wat hun club wordt aangedaan, wordt ook henzelf aangedaan.’

Het verklaart ook waarom de acties soms gericht zijn tegen het eigen bestuur of de eigenaar van de club. Herinner u hoe een tiental Standard-supporters tien jaar geleden het bureau van Roland Duchâtelet binnendrongen, uit onvrede over de malaise bij de Luikse club. Of, hoe de fans van Charleroi vorig jaar in de thuiswedstrijd tegen KV Mechelen hun kookpunt bereikten en ondanks een 1–0-voorsprong met een lawine van voetzoekers voorzitter Mehdi Bayat op de korrel namen – de Carolo’s verloren de match voor de groene tafel uiteindelijk met forfaitcijfers.

‘Die supporters voelen zich geen klanten, ze voelen zich mede-eigenaar van een club’, zegt Boen. ‘Op een foute manier willen ze hun team weer op het juiste spoor zetten.’ ‘Je merk het ook in hoe ze zich afzetten tegen wat zij “namaakpubliek” noemen’, voegt Ramón Spaaij toe. ‘De hoofdtribunes, de hogere klassen, de toeschouwers die meer in het pluche zitten, weinig geluid maken en vrij passief zijn als supporters. Net zo goed richten ze zich tegen spelers of trainers, die in hun ogen de eer van de club niet voldoende verdedigen.’

Meer vrouwen, minder geweld

Maar waarom zie je dat gewelddadige gedrag dan niet in het vrouwenvoetbal en net zomin bij de Rode Duivels? ‘De identificatie met een nationale ploeg gaat veel minder diep dan die met een club’, zegt Filip Boen. ‘Je kunt tijdelijk een enorme opleving hebben, zoals tijdens het WK in Rusland, maar ze fluctueert veel meer.’

Voor de gemiddelde Rode Duivels-fan is voetbal bovendien niet van levensbelang. Dat wedstrijden van de nationale ploeg veel meer een familiefeest zijn, heeft ook te maken met wie er in het stadion zit. De demografie is helemaal anders dan die bij een gemiddelde voetbalclub, met veel meer vrouwen en kinderen op de tribunes. ‘Waar je grote groepen jonge mannen samen zet, creëer je een recept voor relletjes’, meent Ramón Spaaij. ‘Status en macht is bij hen veel meer gekoppeld aan agressie en geweld dan bij vrouwen.’

Hij haalt in dat verband het Engelse voorbeeld aan, waar het in de jaren 80 vaak misging. ‘In de Premier League (waar er alleen zitplaatsen zijn) is duidelijk aangetoond dat de samenstelling van wie in je stadion zit, wel degelijk impact heeft. Met de creatie van familietribunes richtte ze zich meer op gezinnen, ze lokte meer toeristen, enzovoort. Zo is die supportersgroep gediversifieerd en het risico op geweld beperkt.’ De keerzijde: voor een toegangsticket moet je er gemiddeld dubbel zo veel betalen als in continentaal Europa, waardoor het topvoetbal er steeds meer is weggelegd voor de happy few.

Bron: De Standaard

"Vind mensen, die in zichzelf zowel de motivatie als de aangeboren drijfveer hebben om aan hun Innerlijke Zelf te werken, en we zullen hen gidsen."

- DIMschool vzw, de énige gespecialiseerd in Zelfkennis, zijnde: het kennen van het Zelf -
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

En, voel jij je geroepen om Spiritualia te sponsoren?
Klik dan op deze link. Alvast bedankt!

Overschrijven kan ook via: IBAN: BE22 7795 9845 2547 - BIC: GKCCBEBB

- Indien je zo'n (bak)steentje bijdraagt, ook eventueel via een aankoop of een Zoek&Vind abonnement, mogen we jouw naam hieronder publiceren? Laat het ons weten! -