Naar het schijnt sterven er elk jaar in België een 17.000-tal mensen door milieufactoren. Dit cijfer is goed voor 14% van het totale aantal jaarlijkse overlijdens. Buitenluchtvervuiling alleen al zorgt voor 2.000 doden. Daarmee scoort ons land tweemaal slechter dan Frankrijk en Duitsland, maar iets beter dan Nederland.
Maar een feit is: de mens van vandaag leeft langer. Dit betekent dan automatisch ook dat de kans op een gezonde oude dag sterk afneemt. Er zit dus een soort van wiskundige logica in. De gemiddelde leeftijd ten tijde van Christus was slechts ongeveer 20 jaar. In de Middeleeuwen was de gemiddelde leeftijd iets van een 30 jaar. Twintig jaar geleden iets van een 72 jaar. Nu gaan we naar de 80. Met andere woorden: stel dat je mag kiezen... sterven op jouw 36ste, of op jouw 80ste, maar dan met het risico van een lichaam dat veel minder gezond is?...
Ook daarom is de kans dat we op ons zestigste kanker krijger groter dan vroeger. Vroeger, in de Middeleeuwen, bereikten weinigen deze leeftijd, en de naam kanker kenden ze toen nog niet. Het is een realiteit waarmee we moeten leven, en die we zouden moeten kunnen aanvaarden.
Van de toename van de gemiddelde leeftijd in de Europese landen zijn goede statistieken bekend vanaf 1870. Die wijzen uit dat de leeftijdsverwachting gedurende de periode 1870-1940 met een exponentiële versnelling is toegenomen van 40 tot 70 jaar. Over de daarna volgende periode 1940-1990 nam de gemiddelde leeftijd toe van 70 tot 75 jaar. Volgende tabel geeft ons een beeld van de gemiddelde leeftijd van mannen en vrouwen in onze gewesten.
Sinds enkele jaren wordt fijn stof beschouwd als één van de kwaadaardigste vormen van luchtvervuiling. Dat stof, onder meer afkomstig van het verkeer en van verwarming, dringt tot diep in de longen door en kan daar zorgen voor ernstige schade op termijn. 80 % van de kankergevallen is te wijten aan externe factoren, onder meer aan scheikundige stoffen. In België is het verkeer de grootste boosdoener, bijvoorbeeld.
Volgens Nic Van Larebeke, specialist kankerpreventie van de Universiteit Gent, sterven 2,5 tot 12,5% van de niet-rokende personen aan kanker als gevolg van de milieuvervuiling. Volgens hem onderschatten we nog steeds de impact van lage dosissen fijn stof. 10.000 dodelijke longkankers per miljoen inwoners mogen we gerust toeschrijven aan fijn stof. Voor hart- en vaatziekten is dat allicht van dezelfde orde.
In absolute cijfers bezwijken 125.000 tot 625.000 niet-rokende Vlamingen in de loop van hun leven aan kanker en hart- en aan vaataandoeningen die we kunnen toeschrijven aan milieufactoren. Natuurlijk ademen rokers ook dezelfde fijne stoffen supplementair in. Daarom zijn er onder rokers meer overlijdens aan kanker.
Een stof-per-stofbenadering is sowieso weinig geschikt, want het is onmogelijk om alle effecten te kennen van de vele duizenden verschillende stoffen en hun interacties. Uit een onderzoek heeft men in Vlaanderen af kunnen afleiden dat de verontreiniging eerder homogeen verdeeld is, en dat er tussen stedelijk en landelijk gebied weinig of geen verschil is. De kans dat de wetenschap een duidelijke relatie kan leggen tussen bepaalde milieufactoren of gedrag en een bepaalde gezondheidsimpact is niet al te groot. Het heeft tientallen jaren geduurd vooraleer het inzicht dat roken ongezond is effectief tot maatregelen heeft geleid. En zou asbest niet een speciale tumor veroorzaken, dan was ook dit probleem waarschijnlijk nog jaren onbekend gebleven. Er moeten er dus nog tal van andere 'ijsbergen onder het oppervlak' schuilen waarvan we het fijne niet afweten.
Het is niet het milieu, maar de stoffen die de mens erin loost de ziekmakers zijn. Het hele milieu-en-gezondheidsgebeuren is overigens gehuld in onzekerheid. Vóór 1981, toen de eerste regels aangaande chemische stoffen in het milieu van kracht werden, werden vele duizenden onbekende chemische stoffen in het milieu gebracht. Tot vandaag weten we over die vele stoffen bijna niets. Bovendien speelt het cocktail-effect ons parten: de eigenschappen van de verschillende stoffen afzonderlijk zijn niet dezelfde als de eigenschappen van het complexe mengsel van die stoffen. Dezelfde stoffen veroorzaken ook niet bij iedereen hetzelfde effect. Zo zijn kinderen, bejaarden, en zwangere vrouwen vaak gevoeliger voor bepaalde vormen van verontreiniging.
De enorme leemte in kennis over scheikundige stoffen in het milieu is het hoofdprobleem. Wat en hoeveel moet men van bepaalde stoffen en hun blootstelling weten vooraleer men ze van de markt haalt? Is het wel mogelijk om al die kennis te verzamelen?
In elk geval is voorkomen beter dan genezen. Stoffen, waarvan men nu al vermoedt dat ze schadelijk zijn, zou men dus beter niet gebruiken of vervangen door veiliger alternatieven Neem luchtverfrissers die benzeen bevatten als voorbeeld. Horen dergelijke producten überhaupt nog wel op de markt te verschijnen? Daarenboven zijn deze producten immers niet écht noodzakelijk.
Geurproblemen in huis zijn in de meeste gevallen een gevolg van structurele of functionele fouten in de woning, waaronder schimmelvorming, slechte verluchting, slechte hygiënische omstandigheden, enzovoorts. Dan helpen luchtverfrissers ook niet buiten een beetje camoufleren, misschien. Maar producten van de markt halen ligt tegenwoordig heel moeilijk.
De gehele problematiek is in wezen toch totaal ongrijpbaar. Men schat dat ongeveer 10% van alle chemische stoffen op een of andere manier kankerverwekkend of kankerbevorderend zijn. Maar toch kennen we slechts een fractie van alle chemische stoffen als duidelijke kankerverwekkers.
Het Internationaal Agentschap voor het onderzoek naar kanker onderscheidt drie categorieën stoffen: (1) een eerste waarvan zeker is dat deze stoffen bij de mens kanker veroorzaken. (2) Van de tweede heeft men een vermoeden dat dit zo is en over (3) de derde categorie kan men zich op basis van de beschikbare informatie (nog) niet uitspreken.
Interacties, atmosferische reacties, synergieën tussen stoffen, het elkaar versterken of verzwakken van stoffen in de complexe chemische cocktail zullen in een dergelijk systeem nooit aan bod komen. En toch is dit niet te verwaarlozen, kijk maar naar dioxine, een van de meest notoire polluenten uit de recente geschiedenis. Dioxine is ook nooit op de markt gebracht als dusdanig, maar ontstaat als verbrandingsproduct.