Slaapapneu is een aandoening waarbij een persoon tijdens zijn slaap af en toe gedurende korte tijd, enkele seconden maar, stopt met ademen, waardoor zijn slaap verstoord wordt. Het woord is afgeleid van het Grieks: 'a' betekent 'niet', 'pneu' betekent 'lucht''. Het woord 'apneu' betekent dus letterlijk 'geen lucht'. Slaapapneu moet tijdig opgespoord en behandeld worden, gezien de mogelijke complicaties op lange termijn, zowel voor hart en bloedvaten als voor de longen.
Olivier Vanderveken, arts van het Universitair Ziekenhuis Antwerpen, heeft in zijn doctoraatsonderzoek een nieuw patroon ontdekt. Uit zijn onderzoek blijkt, dat niet alleen bij obstructief, maar ook bij centrale slaapapneu, de bovenste luchtweg afsluit. Ook het moment waarop de luchtweg afsluit, is anders dan tot nu gedacht.
Centrale slaap apneu wordt gekenmerkt door de afwezigheid van luchtstroom gedurende minstens 10 seconden, tijdens dewelke geen ademhalingsinspanning kan worden gemeten.
Obstructieve slaap apneu wordt ook gekenmerkt door de afwezigheid van luchtstroom gedurende minstens 10 seconden, maar gedurende die hele tijd kan een ademhalingsinspanning worden gedetecteerd.
Het uitblijven van luchtstroom, via de neus en/of de mond - ondanks ademhalingsinspanningen - wordt toegeschreven aan een occlusie (= afsluiting) van de bovenste luchtwegen.
Hypopneu treedt op wanneer de luchtstroom met 50 % afneemt, meestal gecombineerd met een O²-saturatiedaling (= zuurstofverzadigingdaling) met minstens 4 %. Centrale en obstructieve apneu worden zelden afzonderlijk gezien, wat suggereert dat de mechanismen die verantwoordelijk zijn voor de verschillende soorten apneus, elkaar overlappen.
De ernst van de pathologie wordt klassiek uitgedrukt door middel van de apneu-hypopneu-index: dit is het aantal apneus of hypopneus per uur slaap. De ernst van het klinisch beeld wordt ook bepaald door het aantal keer wakker worden door 'arousals', 'wekprikkels' in het Nederlands, en door de ernst der O²-desaturaties.
Luid snurken, het optreden van apneus, en de aanwezigheid van uitgesproken vermoeidheid en slaperigheid overdag zijn de frequentste klachten van patiënten met slaap-apneu. Ook minder typische klachten kunnen voorkomen, zoals niet-uitgerust wakker worden, hoge bloeddruk, hartkloppingen, hartritmestoornissen, nachtelijke onrust, ochtendhoofdpijn, concentratieverlies, vergeetachtigheid, slaperig worden tijdens het autorijden, prikkelbaarheid en depressieve gevoelens. De verwachting leeft dan ook, zowel bij hulpverlener als bij patiënt en zijn/haar partner, dat eenmaal optimale behandeling is gestart, de symptomen verdwijnen als sneeuw voor de zon.
Natuurlijk moet elke arts rekening houden met interfererende aandoeningen. Heel wat 'klassieke' aandoeningen kunnen eveneens vermoeidheid of slaperigheid geven, zoals bloedarmoede, een traag werkende schildklier, te hoge suikergehaltes in het bloed, hoge bloeddruk, gewrichtsklachten die leiden tot slechter slapen, hartziekten, en ook kanker. Deze opsomming is zeker niet limitatief. Ook medicijnen kunnen de slaap verstoren, en kunnen gepaard gaan met vermoeidheid of slaperigheid overdag. Aanwezige longaandoeningen, zoals onder andere chronische bronchitis zorgen voor een complexer ziektebeeld, omdat het zuurstoftekort dat zich voordoet ernstiger is en dus moeilijker te behandelen.
Jouw levensstijl onder de loep nemen, kan ook belangrijk zijn. De dagelijkse stress stelt hoge eisen aan ons lichaam en de constante hoogspanning vraagt een goede balancering tussen rust en inspanning. Stressvolle situaties, overmatig koffie- en alcoholgebruik, en shiftarbeid zijn daarbij zeker niet bevorderlijk voor een goede nachtrust. Ook blijkt de hedendaagse mens minder te slapen dan enkele generaties terug, wat zich kan uiten in chronische vermoeidheid. Vermoeidheid of slaperigheid overdag hoeft dus niet per se een uiting te zijn van een ernstige aandoening. Enige introversie is dan ook aangewezen bij blijvende klachten.
In het recente verleden werden middelen zoals Medroxyprogesteron en Protryptiline voorgesteld voor de behandeling van slaapapneu. De resultaten waren echter zeer matig en sterk wisselend, en de neveneffecten legio.
Grosso modo kunnen we actueel stellen dat ernstige slaapapneu niet adequaat medicamenteus kan behandeld worden. Dan is mechanische ademhalingsondersteuning noodzakelijk. Een uitzondering hierop is Acetazolamide, een plasmiddel dat in de jaren tachtig terug in de actualiteit kwam en waarvan werd aangetoond dat het effectief is bij patiënten met het centraal slaapapneu syndroom. Omwille van een hoge dosering waren neveneffecten (voornamelijk tintelingen in de ledematen) legio.
In het UZA werd aangetoond dat acetazolamide ook werkzaam is in een veel lagere dosering (250 mg), met een minimum aan bijwerkingen. Daarenboven werden gunstige effecten op de gasuitwisseling waargenomen. Het effect is reeds na 1 nacht aanwezig, zodat aan de hand van een slaapstudie kan worden beoordeeld of verder baat te verwachten valt. Acetazolamide blijkt geen plaats te hebben bij obstructieve slaapapneu, en daar eerder een averechts effect te hebben.
Een ernstig slaapapneusyndroom wordt soms behandeld met nCPAP-therapie (nasal continuous positive airway pressure, letterlijk vertaald: continu positieve druk in de luchtwegen). De bedoeling van de nCPAP-therapie is om de luchtwegen gedurende de volledige nacht open te houden. Het nCPAP-apparaat zorgt voor overdruk tijdens het ademen, hierdoor wordt belemmerd dat de keelwand tijdens de inademing samenvalt. Het CPAP-toestel kan op je nachtkastje geplaatst worden.
Dan hebben we nog Uvulopalato-pharyngoplastie: de linkertekening hieronder toont de situatie vóór het inkorten van de huig en het zachte verhemelte en vóór verwijdering van de amandele;, de rechtertekening laat de situatie na operatie zien.
Nochtans zal, dankzij de nieuwe inzichten, in de toekomst een grotere groep apneupatiënten een meer geïndividualiseerde behandeling kunnen krijgen, zo meldde het UZA vandaag in een persbericht.
Aan de hand van geluidsgolven met een lage frequentie onderzocht Dr. Olivier Vanderveken de graad van afsluiting van de bovenste luchtweg. Het onderzoek toont aan dat ook bij centrale vormen van slaapapneu de bovenste luchtweg afsluit. Tot nu toe werd echter aangenomen dat de afsluiting van de bovenste luchtweg eigen is aan obstructief slaapapneu en niet optreedt bij centraal slaapapneu.
Ook het moment waarop de luchtweg afsluit, blijkt anders dan tot nu toe werd gedacht. Zo is de vernauwing van de bovenste luchtweg het meest uitgesproken tijdens het uitademen, net voor de eigenlijke ademstop. Tot nu werd aangenomen dat de luchtweg als het ware wordt dichtgezogen door de negatieve druk die ontstaat in de bovenste luchtweg wanneer we inademen.
Olivier Vanderveken heeft een high-tech model van de bovenste luchtweg ontwikkeld dat het behandelingssucces van klassieke mondprotheses voorspelt. Dat model, dat momenteel in de praktijk geïmplementeerd wordt, betekent een belangrijke stap vooruit voor een meer individuele behandeling van apneupatiënten.
Uit het Antwerps onderzoek dat binnenkort in de 'American Journal of Respiratory and Critical Care' wordt gepubliceerd, blijkt overigens dat snurken en licht obstructief slaapapneu best kunnen behandeld worden met een klassieke, op maat gemaakte mondprothese.
Olivier Vanderveken ontving voor zijn onderzoek drie wetenschappelijke onderscheidingen: de prijs 'Wetenschappelijk Onderzoek' van de Koninklijke Belgische Vereniging NKO, de wetenschappelijke prijs van de Belgian Association for the Study of the Sleep (BASS), en de Prijs Prof J.C. Yernault voor Pneumologie.
Ter beëindiging van dit nieuwsberichtje:een beetje humor & extra nieuws.
1) Niet aan te raden natuurlijk, maar sommigen beweren dat de oeroude remedies beter werken dan de moderne...
2) Behandeling van slaapgerelateerde demhalingsproblematiek met een mondstuk kan aangewezen zijn bij een snurkprobleem en/of een slaap apneaproblematiek. Mondstukken voorgeschreven in de behandeling van slaapgerelateerde ademhalingsproblematiek worden onderverdeeld in drie groepen.
Een eerste groep van apparaten ('Soft palate lifters') heeft tot doel het zachte verhemelte en de huig op te liften en aldus vibraties van deze structuren te voorkomen. Op dit moment bestaat er weinig tot geen bewijs omtrent hun doeltreffendheid.
Een tweede groep ('Tongue retaining devices') tracht achterwaartse verplaatsing van de tong tijdens de slaap te beletten, om aldus afsluiting van de bovenste luchtweg te verhinderen. Onderzoek heeft aangetoond dat deze behandeling slechts matig efficiënt is in de behandeling van snurken en/of slaapapnea. Bovendien wordt de behandeling door vele patiënten vroegtijdig gestaakt omwille van neven effecten. Op basis van deze gegevens, kunnen mondstukken van dit type niet aanbevolen worden in de behandeling van slaapgerelateerde ademhalingsproblematiek.
Een derde en laatste groep mondstukken zijn de zogenaamde 'Mandibular Advancement Devices', hieronder afgebeeld. Links zie je een thermoplastische MAD; rechts een op maat gemaakte MAD.
Deze MAD-mondstukken worden zo aangepast dat de onderkaak naar voor wordt verplaatst wanneer het mondstuk gedragen wordt tijdens de slaap. Hierdoor zouden tong en verhemelte ook naar voor gebracht worden, met een vermindering van snurkgeluiden en adempauzes tot gevolg. Ook zou deze behandeling een gunstig effect hebben op klachten van slaperigheid overdag.
3) Het Japanse bedrijf 'Francebed' bracht vorige maand een hoofdkussen met ingebouwde sensor op de markt. Die sensor doet het kussen zachtjes trillen van zodra de slaper begint te snurken. De slaper wordt daardoor niet gewekt, maar het getril doet wél het snurken ophouden. Het kussen is ook voorzien van een klein bandopnemertje dat de snurkgeluiden registreert, zodat men kan nagaan of de toestand ja dan neen over een periode van tijd verbetert. Let wel op, dat het vorige maand in Japan op de markt werd gebracht. Wanneer het in België zal geïntroduceerd worden, weten we nog niet. Anderzijds geven we de Japanners even de tijd om het uit te proberen...