Hoe herken je een psychopaat?

Waarschijnlijk kom je in elke straat minstens één psychopaat tegen… :-)
door Tsenne Kikke - maandag 24 maart 2025 6:18

Vooral voor de geveinsde 'vriendelijkheid' die een psychopaat tentoonstelt, moet je best oppassen. Maar daarnaast: hoe herken je een psychopaat? Psychologe Kasia Uzieblo (VUB en Forensische Zorgspecialisten) schetste het profiel van echte psychopaten die je beter uit de weg gaat...

Psychopaten zijn zeer populair, dit suggereren de kijkcijfers van series als 'Killing Eve', 'Ratched' en 'Mindhunter' althans. De ongenuanceerde beeldvorming zorgt zonder twijfel voor een hoog entertainmentgehalte, maar dat is voor de praktijk geen goede zaak. Want deze beeldvorming maakt dat psychopathie eenzijdig benaderd wordt, door leken, maar ook door professionelen.

Net als bij ieder persoonlijkheidsonderzoek, vereist het vaststellen van psychopathie een uitgebreid diagnostisch onderzoek. Om dit in te zien, is het belangrijk dat we eerst even stilstaan bij wat de term 'psychopathie' eigenlijk inhoudt...

Psychopathie wordt, bijvoorbeeld, gekenmerkt door emotionele kilte, manipulatief gedrag, narcisme en een gebrek aan empathie. Toch kunnen psychopaten charmant en charismatisch overkomen, wat hen moeilijk te herkennen maakt. Criminelen zoals Ronald Janssen wisten jarenlang een normale façade op te houden.

Psychopathie is een persoonlijkheidsstructuur waarbij diverse problemen op het emotionele, interpersoonlijke en gedragsmatige domein vastgesteld kunnen worden. Het gaat om mensen die weinig voelen en maar moeilijk de emoties van anderen kunnen herkennen. Wanneer ze iemand gekwetst hebben, kunnen ze soms wel beweren dat ze spijt hebben, maar deze uitingen van spijt zijn zelden oprecht.

Psychopathische personen kunnen glad en erg charmant overkomen. Ze weten jou om hun vinger te winden. Ze vinden het ook niet erg om mensen te beliegen; meer nog: sommige psychopaten genieten ervan. Verder zijn het vaak impulsieve personen die weinig stilstaan bij de gevolgen van hun daden en veeleer doen waar ze op dat moment zin in hebben. Ze zijn onrustig en steeds op zoek naar opwinding; vaste relaties en werk vinden ze maar saai. Afspraken komen ze quasi nooit na. Ze leren zelden uit hun fouten. Reeds op zeer jonge leeftijd vertonen ze ernstig probleemgedrag dat doorheen hun leven in frequentie en ernst toeneemt.

Ter herhaling: psychopathie is niet gemakkelijk te herkennen. De vele kenmerken zorgen voor een veelheid aan mogelijke psychopathische profielen. Dit wordt nog verder bemoeilijkt door het feit dat in het eerste contact personen met psychopathie heel normaal kunnen overkomen, soms: zijn ze overdreven sympathiek en 'hulpvaardig'. Het is vooral hun 'hulpvaardigheid' die hen aan jou bindt. Het is pas na een tijd dat je merkt dat er achter die façade van normaliteit een emotieloze, manipulatieve, en impulsieve persoon schuilt. En, soms zal je het zelfs nooit door hebben. Om die reden heb je diagnostische instrumenten nodig om psychopathie vast te kunnen stellen.

In de praktijk maken gedragswetenschappers, als psychologen, psychiaters en criminologen, gebruik van de zogenaamde 'Psychopathy Checklist-Revised' of kortweg de PCL-R. De PCL-R blijft tot op heden het best onderzochte en meest gehanteerde instrument om psychopathische trekken vast te stellen. Het instrument omschrijft 20 kenmerken die typerend zijn voor psychopathische personen. Gedragswetenschappers, die in het gebruik van de PCL-R getraind zijn, bekijken dan op basis van een uitgebreid onderzoek in welke mate deze kenmerken bij een persoon aanwezig zijn. Hoe meer kenmerken bij de persoon aanwezig, hoe meer deze persoon aan het typisch profiel van een 'psychopaat' zal beantwoorden.

Volgens Kasia Uzieblo is het hoog tijd dat we de nodige nuance aanbrengen in de berichtgeving over psychopathie - en, breder: over psychiatrische stoornissen.

Psychopathie komt naar schatting bij 1% van de algemene bevolking voor, en vaker bij criminelen (8-25%). Het komt voor bij zowel mannen als vrouwen, al is de ‘klassieke’ psychopathie minder gangbaar bij vrouwen.

Zoals je in het filmpje hebt kunnen aanhoren, is de ontwikkeling van psychopathie een complex proces, beïnvloed door genetische, neurobiologische en omgevingsfactoren. Harde, kille opvoeding kan bijdragen aan het ontstaan van emotieloos en agressief gedrag. Daarnaast tonen hersenscans afwijkingen in de prefrontale cortex en amygdala bij psychopaten, wat hun impulsiviteit en emotionele kilte deels verklaart. Toch bieden deze afwijkingen geen sluitende voorspelling, omdat niet iedereen met dergelijke hersenkenmerken een psychopaat wordt.

Kortom: psychopathie is een ingewikkeld fenomeen dat niet eenvoudig vast te stellen is. Wetenschappelijk onderzoek probeert de oorzaken en mechanismen beter te begrijpen, maar veel aspecten blijven een mysterie. En, terwijl dat onderzoek nog volop aan de gang is, doe je er best aan om psychopaten te mijden. :-)

"Vind mensen, die in zichzelf zowel de motivatie als de aangeboren drijfveer hebben om aan hun Innerlijke Zelf te werken, en we zullen hen gidsen."

- DIMschool vzw, de énige gespecialiseerd in Zelfkennis, zijnde: het kennen van het Zelf -
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

En, voel jij je geroepen om Spiritualia te sponsoren?
Klik dan op deze link. Alvast bedankt!

Overschrijven kan ook via: IBAN: BE22 7795 9845 2547 - BIC: GKCCBEBB

- Indien je zo'n (bak)steentje bijdraagt, ook eventueel via een aankoop of een Zoek&Vind abonnement, mogen we jouw naam hieronder publiceren? Laat het ons weten! -