Bijna elke week verschijnen er nieuwe studies over de positieve effecten van meditatie, en volgens sommige wetenschappers zouden we beter allemáál mediteren. In dat enthousiasme wordt één ding vaak vergeten: sommige mensen ervaren bij het mediteren erg onaangename neveneffecten. Waarover gaat het dan precies, wat is de oorzaak, en hoe komt het dat dit zo weinig ter sprake komt?
Een vrouw zit in meditatiehouding. Haar ogen zijn gesloten, om haar mondhoeken speelt een glimlach. Ze ziet er gelukkig uit, sereen. Het is alsof ze zweeft in een heerlijke meditatieve bubbel.
Zo'n foto illustreert mooi het beeld dat veel mensen hebben van meditatie: iets dat je doet met je ogen dicht en dat aangenaam en ontspannend aanvoelt. Iets dat allerlei positieve effecten heeft. Wie mediteert, ervaart minder stress, kan zich beter concentreren, slaapt beter, heeft betere relaties…, en ga zo maar door.
De schaduwkant van meditatie
Maar meditatie heeft ook een andere kant. Een kant, waarover je zelden leest in krantenartikels of in populaire boeken over mindfulness. En waarover sommigen liever niét spreken.
Die schaduwkant heeft te maken met moeilijke ervaringen bij het mediteren. Die ervaringen komen voor, zowel bij intensieve meditatie als bij mensen die net beginnen met een mindfulness-training. Sommige mensen ervaren intense hoofdpijn, vreemde fysieke sensaties of slaapproblemen. Anderen krijgen te maken met hallucinaties of paniekaanvallen. Het kan ook gebeuren dat iemand oude trauma's herbeleeft, of zelfs psychotisch wordt.
Mensen zijn vaak discreet over hun moeilijke meditatie-ervaringen, behalve dan op het internet, al gebeurt het ook daar vaak anoniem. Op de socialenieuwssite 'Reddit' vind je tientallen verhalen van mensen die hun ervaringen delen.
Zo vertelde een Reddit-gebruiker hoe hij tijdens het mediteren een vervelende zenuwtrek ontwikkelde. Na verloop van tijd begon hij ook in het dagelijks leven vreemde hoofdbewegingen te maken. De zenuwtrek verdween pas toen hij stopte met mediteren.
Een lacune in het onderzoek
Wat vreemd is: over die onaangename ervaringen vind je weinig of niets in het onderzoek over meditatie. Er zijn ondertussen duizenden studies, maar die gaan bijna uitsluitend over positieve effecten. De studies over moeilijke ervaringen kan je op twee handen tellen. Ze lijken niet meer dan een voetnoot in een overweldigende goednieuwsshow.
Professor Filip Raes doet aan de KU Leuven onderzoek naar het effect van mindfulness. Dat is een vorm van aandacht geven, waarbij je met open, milde aandacht kijkt naar de dingen die zich aandienen in het moment. Mindfulness is dus niet hetzelfde als meditatie, al maken mindfulness-trainingen wel gebruik van verschillende meditatietechnieken.
“De meeste mindfulness-studies zoeken alleen naar positieve effecten", zei Raes. "Vaak wordt zelfs niet gevraagd naar onaangename ervaringen. Dat is jammer, want we weten dat mensen soms onaangename ervaringen rapporteren bij het mediteren en dus ook bij mindfulness-programma's. Alleen kom je dat niet te weten als je er niet naar vraagt. Ik denk dat heel veel op dit moment onder de radar blijft.”
Die selectieve aandacht is volgens Raes niet alleen typerend voor het mindfulness-onderzoek. Hetzelfde probleem zie je in het onderzoek naar de effecten van psychotherapie. "Ook daar wordt nauwelijks gezocht naar moeilijke ervaringen en negatieve uitkomsten. De weinige studies die er wél zijn, bewijzen nochtans dat 5 à 6 procent net sléchter wordt van therapie.”
Het is dus perfect mogelijk dat sommige mensen zich slechter voelen door een mindfulness-training. "Geen enkele therapeutische interventie heeft altijd een positief effect. Er is geen reden om aan te nemen dat dat voor mindfulness-interventies anders zou zijn."
Over nyams en zenziekte
In Azië is al eeuwen bekend dat mediteren niet altijd een pretje is. En dat je soms door woelig water moet. Oude Tibetaanse teksten spreken uitvoerig over “nyams” of “meditatie-ervaringen”. Die kunnen veel vormen aannemen, van plotse paniekaanvallen en intens verdriet tot fysieke klachten en verstoorde energieën in het lichaam. Al zijn er even goed nyams die aangenaam zijn.
Ook het zenboeddhisme is al eeuwen vertrouwd met de neveneffecten van meditatie. De 18e-eeuwse zenmeester Hakuin beschrijft de zogenoemde "zenziekte" of "meditatieziekte", een toestand van extreme fysieke en mentale uitputting. Die zenziekte is volgens Hakuin meestal het gevolg van té intensieve meditatie.
Traditioneel werd dus zeker niet flauw gedaan over de mogelijke neveneffecten van meditatie. Ze werden erkend als een onderdeel van het pad, iets waar je vroeg of laat mee te maken krijgt. En waar je dus maar beter op voorbereid bent.
Het verrassende is dat veel mindfulness-wetenschappers en -trainers nooit over die traditionele bijwerkingen van meditatie gehoord hebben. Ze focussen zich exclusief op de positieve effecten. De schaduwkant wordt vergeten.
Niets nieuws onder de zon
Er zijn gelukkig tekenen van verbetering. De laatste jaren beginnen enkele onderzoekers zich te interesseren voor moeilijke ervaringen bij het mediteren. Vorige maand nog verscheen daarover een studie van University College London.
De onderzoekers vroegen aan 1.232 mensen of ze ooit moeilijke of onplezierige ervaringen hadden, als gevolg van hun meditatie. 25 procent van de bevraagden antwoordde bevestigend. Eén op de vier had dus ooit een erg onaangename meditatie-gerelateerde ervaring. Véél meer dan je zou verwachten.
Ook Jared Lindahl en Willoughby Britton van de Brown University onderzoeken moeilijke ervaringen bij het mediteren. Ze startten daarvoor een ambitieus project: 'The Varieties of Contemplative Experience'. Dat wil de ervaringen van mensen die mediteren zo nauwkeurig mogelijk in kaart brengen: zowel de prettige als de minder prettige ervaringen.
Britton en Lindahl publiceerden in 2017 hun eerste onderzoeksresultaten. Ze interviewden daarvoor 73 mensen uit verschillende boeddhistische tradities die ooit een 'meditation-related challenge' hadden.
De studie toonde de enorme verscheidenheid aan moeilijke ervaringen. Angst, paniek en paranoia komen het vaakst voor, bij maar liefst 82 procent van de bevraagden. 42 procent rapporteerde ook hallucinaties. Ook het herbeleven van traumatische gebeurtenissen is een vaak terugkerende klacht.
Britton en Lindahl onderzochten welke factoren het risico op onprettige ervaringen verhoogden. Eén factor kwam daarbij sterk naar voor, namelijk: meditatieretraites. 72 procent van de bevraagden hadden hun moeilijke ervaring tijdens of net na een meditatieretraite.
De snelle opmars van meditatieretraites
Die meditatieretraites zijn de voorbije jaren erg populair geworden, ook in Vlaanderen. Elke week kan je wel ergens op retraite gaan, vaak voor een periode van twee tot tien dagen. Je mediteert dan vijf tot tien uur per dag, veel meer dus dan bij een doorsnee mindfulness-interventie. Alles verloopt in volledige stilte, zonder contact met de buitenwereld. Bij sommige retraites is zelfs oogcontact niet toegestaan.
Van het meditatiecentrum naar de psychiatrische kliniek
Journalist Michael Holden vertrok naar een tiendaagse meditatieretraite. De eerste dagen verliepen prima, maar ongeveer halfweg begon Holden psychotisch te worden.
Hij beeldde zich in dat dat hij elke negentig seconden opnieuw geboren werd en dat hij elke gedaante kon aannemen. Hij was achtereenvolgens “dood, levend, alwetend, onsterfelijk, onbestaand, homo, hetero, telepathisch, een bloem, pure energie en een kernbom".
Holden werd onder politiebegeleiding opgehaald aan het retraitecentrum en gehandboeid naar een psychiatrische instelling gebracht. "Het is moeilijk te omschrijven hoe ik mij op dat moment voelde", schreef Holden. "Het was afschuwelijk. Ik begon na verloop van tijd zelfs te smeken dat ze mij zouden verdoven."
Let op met intensieve meditatieretraites
Katleen Van der Gucht, die aan de KU Leuven het effect van mindfulness onderzoekt, is niet verbaasd. Ze maakt zich al jaren zorgen over de snelle opmars van meditatieretraites.
“Mensen beseffen niet altijd waar ze aan beginnen. Dosering is belangrijk, zeker voor beginners. Het lijkt mij geen goed idee van meteen te starten met tien uur meditatie per dag."
Sommige meditatiecentra zijn de laatste jaren wel voorzichtiger geworden bij het organiseren van retraites. Er wordt soms op voorhand gescreend, om mensen met ernstige psychologische problemen te weren. Soms is ook een psycholoog aanwezig, om problemen op te vangen. En ook het aantal meditatie-uren wordt soms beperkt.
Zijn mindfulness-trainingen wél altijd veilig?
Dat retraites het risico verhogen, betekent niet dat moeilijke ervaringen alleen op retraites voorkomen. Sommige mensen ondervinden problemen terwijl ze thuis mediteren, met een meditatie-app. Anderen rapporteren moeilijke ervaringen tijdens een mindfulness-training.
"Het klopt dat sommige mensen moeilijke ervaringen hebben tijdens een mindfulness-training," zei Willoughby Britton. "Alleen weten we nog niet hoe vaak dat gebeurt. Dat zijn we op dit moment aan het onderzoeken."
Het lijkt er wel op dat moeilijke ervaringen tijdens mindfulness-trainingen meestal minder ontwrichtend zijn dan ervaringen tijdens meditatieretraites. Ze zijn meestal minder intens en het duurt vaak minder lang om ze verwerken. Maar ze komen wel degelijk voor, al is nog niet duidelijk hoe vaak dat gebeurt. Ook wie meer risico (of minder) loopt, weten we eigenlijk nog niet.
Filip Raes is blij met die groeiende aandacht voor de ongewenste neveneffecten van meditatie. Het pas opgerichte 'Leuven Mindfulness Centre' van de KU Leuven wil daar in de toekomst ook meer aandacht aan schenken.
“We willen onderzoeken waarom een mindfulness-training voor de ene persoon positieve effecten heeft en voor de andere persoon géén effect, of zelfs een negatief effect. Dat helpt om beter in te schatten wie wél en wie niét gebaat is bij het volgen van mindfulness. Nu wordt te vaak verondersteld dat mediteren goed is voor iederéén.”
Er is niet alleen nood aan meer onderzoek over negatieve effecten. Ook met de opvang van mensen die problemen ondervinden, kan het beter.
"Mensen worden vaak niet ernstig genomen wanneer ze over hun problemen vertellen", zei Willoughby Britton. "Er is veel victim blaming en victim shaming. Je krijgt te horen dat je problemen gewoon je eigen schuld zijn. Je hád misschien al psychologische problemen. Of je mediteerde op een foute manier.”
Britton wil die misverstanden de wereld uit helpen. “Ongeveer de helft van de mensen in onze groep zijn zélf meditatieleraar of leraar-in-opleiding. Ze weten dus perfect hoe je moet mediteren. De grote meerderheid had ook géén psychologische problemen voor ze begonnen te mediteren. Het zijn heel doorsnee, normale mensen."
Kortom: het kan echt iederéén overkomen. En áls het gebeurt, dan slaat het vaak diepe wonden.
De mensen, die Britton contacteren, zijn vaak helemaal van de kaart. "Ze weten niet wat hen overkomt. Er zijn zelfs mensen die in paniek raken bij het zien van een meditatiekussen of het horen van een belletje. Zo diep kan het gaan."
Britton startte daarom een online support group, om mensen met meditatie-problemen bij te staan. In die groep zitten ondertussen tientallen mensen van over heel de wereld. Ze komen één keer per week samen in een video-chatbox, om hun ervaringen te delen.
Die hulp is nodig, zegt Britton. "Het duurt gemiddeld één tot drie jaar om zo'n moeilijke gebeurtenis helemaal te verwerken, bij sommigen nog langer. Er zijn ook mensen in onze groep die definitief stoppen met mediteren."
Zes tips om meditatie-problemen te voorkomen
Het werk van Britton is een grote stap in de goede richting, maar er is nog veel werk aan de winkel. Wetenschappers moeten in de toekomst meer oog hebben voor problemen en ongewenste uitkomsten. Het onderwerp moet dringend uit de taboesfeer.
Er zijn gelukkig ook dingen die je zelf kan doen als je mediteert - of, als je overweegt daarmee te beginnen. Met deze zes eenvoudige tips kan je heel wat problemen voorkomen:
- Begin niet met mediteren als je in een emotionele crisis zit. Wie een heel heftige, turbulente periode doormaakt, kan beter niét starten met meditatie. In de woorden van psychiater Edel Maex: "Als je ligt te spartelen in het water om boven water te blijven, dan is het niet het moment om een nieuwe zwemslag te leren.”
- Start bescheiden en bouw langzaam op. Katleen Van der Gucht: "Meditatie is het trainen van je geest. Een training kan je altijd beter langzaam opbouwen, of het nu gaat om het trainen van je spieren of om het trainen van je hersenen."
- Wees mild voor jezelf. Als je moeilijke ervaringen hebt bij het mediteren, wees dan niet boos op jezelf. Het is niet je eigen schuld, maar gewoon iets dat kan gebeuren. "Klinische studies tonen dat net de bereidheid om met mildheid te kijken naar een moeilijke ervaring helpend kan zijn."
- Spreek over jouw problemen. Jouw meditatieleraar is waarschijnlijk vertrouwd met moeilijke ervaringen bij het mediteren. Als je bij jouw leraar geen gehoor vindt, dan kan je ook contact opnemen met 'Cheetah House'. Deze online support group ondersteunt mensen met meditatie-problemen.
- Koester realistische verwachtingen. Je krijgt soms ten onrechte de indruk dat meditatie ál je problemen kan oplossen. Dat is volgens Filip Raes zeker niét het geval. "Onderzoek toont vooral effecten voor mensen die kampen met depressieve klachten, angstproblemen en stressgevoelens. Vooral wanneer piekeren aan de basis ligt, is een mindfulness-training iets om te overwegen. "
- Laat je vooral niet wijsmaken dat je moét mediteren. Ook dat is volgens Raes een compleet foute boodschap. "We moeten allemaal genoeg bewegen, dat wel. Maar moeten we allemaal mediteren? Neen. Neen. Neen."
Bron: www.vrt.be
"Vind mensen, die in zichzelf zowel de motivatie als de aangeboren drijfveer hebben om aan hun Innerlijke Zelf te werken, en we zullen hen gidsen."
- DIMschool vzw, gespecialiseerd in Zelfkennis -
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Voel je je geroepen om Spiritualia te sponsoren?
Niet enkel en alleen om de kosten te helpen dragen, maar vooral om een budget te vergaren waardoor deze website naar buiten toe beter kan worden gepromoot.. En, sponsoren kan al vanaf 1 euro tot en met 500 euro. Meer info, of interesse?.... Klik op deze link.
- Indien je een zelfstandige bent, kan je jezelf via Zoek&Vind aanmelden.
- En, je kunt je ook als eclecticus inschrijven! -
(Meer info daarover ?)
( - Ook op: kllk hier - )