Het oorspronkelijke boek: 'Frankenstein' met als ondertitel 'The Modern Prometheus', viert dit jaar zijn 200ste verjaardag en onlangs werd de zoveelste nieuwe film voorgesteld rond de beroemdste waanzinnige wetenschapper in de fictiegeschiedenis. Maar, heeft dokter Frankenstein ook echt bestaan? En, wie was dat dan?
Eén ding staat sowieso vast: ja, Frankenstein heeft wel degelijk bestaan. Meer zelfs: Frankenstein bestaat nog steeds. Alleen, het is geen nazaat van de dolgedraaide wetenschapper van weleer met die naam. Het is zelfs geen mens, maar een gebouw: Burg (‘Burcht’) Frankenstein, een oud-Duitse vesting uit 1250, ten zuiden van Darmstadt. Maar het is geen toeval dat schrijfster Mary Shelley, geboren Mary Wollstonecraft Godwin (1797 - 1851), haar ultieme gestoorde professor in 1818 precies die naam meegaf.
Net geen anderhalve eeuw voor de publicatie van de oorspronkelijke roman wordt in die burcht Johann Conrad Dippel (1673-1734) geboren. Dippel is geen wetenschapper maar een theoloog. Tot hij verstrikt geraakt in een discussie over religieuze dogma’s, die hem een andere kant op leidt. Dippel wordt alchemist, een beoefenaar van een oeroude tak van de natuurfilosofie waaruit later de moderne scheikunde groeit. Alchemisten proberen vanalles uit om een meestal mythisch resultaat na te streven. Zoals de overbekende Steen der Wijzen, en het zogenoemde Levenselixir. En dat magisch drankje brengt ons van de echte Dippel naar de fictieve Frankenstein.
‘Goor, duivels schepsel!’
Het Levenselixir moet het leven verlengen, en volgens sommige alchemisten zelfs eeuwig maken. De dood overwinnen, met andere woorden. Het fascineert Dippel mateloos. Tot grote woede van de kerkelijke overheden en zelfs van vroegere volgelingen. ‘Dippel is een goor duivels schepsel’, schrijft één van hen. "Hij is bezig met boosaardige, verdorven en zondige dingen." Het is zeker niet uit te sluiten dat religieus geïnspireerde rancune hier een rol in speelt. Aan twee kanten, zelfs. De fundamentalistisch katholieke Spaanse Inquisitie is op dat moment nog actief, maar ook aan protestantse kant predikt men hysterisch tegen zowel katholieken als andere protestanten met een afwijkende mening.
Met andere woorden: Dippel leeft in godsdienstig bijzonder woelige en gevaarlijke tijden waarin de wetenschap sowieso al vaak bekeken wordt als ‘het werk van de duivel’. Maar zelfs in die context is het duidelijk dat Dippel flink buiten de lijnen kleurt. Er staan bovendien ook andere rekeningen open. Letterlijk, zelfs. En op een bepaald moment komt dat allemaal samen op één punt dat naar het roemruchte Monster van Frankenstein leidt.
Dippel probeert tevergeefs zijn geboortekasteel te kopen in ruil voor de formule van zijn geheime Levenselixir. ‘Dippels Olie’, zoals hij zijn brouwsel zelf noemt. In het kielzog van die mislukte aankoop doen namelijk almaar wildere verhalen over hem de ronde. ‘Dippel is in zijn laboratorium bezig met een gruwelijk en godslasterlijk experiment’, fluistert men in de streek. ‘Hij doet proefnemingen met lijken! Experimenten waarbij hij de ziel van de ene dode probeert te verhuizen naar het lichaam van de andere, via een duivels apparaat met trechters!’
Roddels en onzin? Misschien. Maar misschien ook niet. Tastbare zielsverhuizing is iets wat alchemisten in het algemeen en Dippel in het bijzonder wel degelijk fascineert. Hij heeft er in elk geval meermaals over gefilosofeerd in zijn geschriften. Concrete bewijzen dat hij het ook in de praktijk geprobeerd heeft, zijn er echter niet. Ook niet van een ander verhaal dat iedereen vandaag kent als een vast visueel hoogtepunt in de ontelbare Frankenstein-films. Volgens de plaatselijke overlevering is Dippel, net zoals Frankenstein, weggejaagd door een woedende menigte. Hij wordt, nog steeds volgens die legende, achterna gezeten met toortsen, dorsvlegels en rieken. Precies zoals de fictieve lijkendokter, dus.
Wat hoe dan ook vaststaat is dat Dippel en Frankenstein op een andere manier om het leven zijn gekomen. De fictieve dokter sterft bij de zoektocht naar zijn monster, Dippel overlijdt op zijn 61ste in zijn bed. Amper een jaar nadat hij – o ironie – in een medisch traktaat uitgebreid heeft geargumenteerd dat hij dankzij zijn Levenselixir 135 jaar oud zou worden. Niet echt, dus.
Maar goed, hoe kan zo’n Duits verhaal een goeie eeuw later een Engels meisje van 19 inspireren?
Nieuwe mensen maken
Frankenstein-auteur Mary Shelley is de dochter van filosoof William Godwin en Mary Wollstonecraft, één van de allereerste feministes. De kiem van haar boek zit in haar huwelijk met één van de grootste, maar ook meest beruchte Engelse dichters. De man van wie zij, zoals dat toen ging, de familienaam overnam: Percy Bysshe Shelley.
Met hem doorkruist zij Europa, en het staat vast dat zij daarbij Burcht Frankenstein bezocht hebben. Het is bijgevolg perfect denkbaar dat iemand haar daar het verhaal van Dippels experimenten en de klopjacht heeft verteld. In haar dagboek schrijft Mary Shelley vervolgens over een ontmoeting met studenten van de universiteit van Straatsburg. En wie is één van de meest tot de verbeelding sprekende studenten in de geschiedenis van die universiteit? Inderdaad: Dippel. Het valt verder nog op dat Shelley het na dat bezoek in haar dagboek ook meermaals heeft over ‘nieuwe mensen maken’. Precies wat dokter Victor Frankenstein later zal doen in haar roman.
Maar, is het bijgevolg helemaal zeker dat Dippel de oer-Frankenstein is? Daarover bakkeleien literatuurhistorici vandaag nog steeds, want er komen nog meer wetenschappers in aanmerking. Met name medicus en filosoof Luigi Aloisio Galvani (1737-1798) en zijn neef en natuurkundige Giovanni Aldini (1762-1834). Zij experimenteren, kort samengevat, met het effect van stroomstoten op spieren. En één van de andere meest bekende passages in de Frankenstein-films is het moment waarop de waanzinnige professor zijn monster tot leven wekt met blikseminslagen. Met elektriciteit, dus.
‘Hang hem nog eens op!’
Vanaf 1802 doorkruist Aldini Europa met een soort wetenschappelijke circusvoorstelling. In januari 1803 speelt een zekere George Forster er in Londen ongewild een hoofdrol in. Forster is ter dood veroordeeld, en opgehangen. Aldini brengt elektrische geleidende staven aan in het gezicht van de opgehangen misdadiger. Sensatie, want Forster trekt als bij toverslag een oog open!
Tijd voor de volgende fase. Aldini stopt de staven in het rectum van de gehangene. Die begint wild met zijn armen en benen te zwaaien alsof hij uit de doden is opgestaan. Nog meer opschudding in het publiek! Een aantal mensen verlaten geschokt de zaal. Een hardnekkig maar wellicht ongefundeerd verhaal wil zelfs dat een van hen het letterlijk besterft van de angst. Het merendeel van de toeschouwers reageert in elk geval heel anders. Ze eisen luidkeels dat Forster opnieuw wordt terechtgesteld, aangezien hij weer leeft.
En dat brengt ons opnieuw bij Mary Shelley. Hoe is haar Frankenstein eigenlijk ontstaan? Tijdens haar Europese rondreis met haar man organiseren ze een onderling wedstrijdje, met ook nog zijn collega-schrijvers Lord Byron en John Polidori: wie kan het beste griezelverhaal schrijven? Het idee komt bij hen op, ten eerste, na het bezoek aan Burcht Frankenstein. En, ten tweede, na een verblijf in en rond het Zwitserse Genève, waar een groot deel van Mary Shelley’s ‘inzending’ Frankenstein zich afspeelt. Het staat, ten derde, ook vast dat ze het in de voorafgaande gesprekken over allerlei occulte toestanden hebben gehad. Maar ook over ‘galvanisme’, de populaire noemer waaronder de onderzoeken van Galvani en Aldini samengevat worden.
Kort na die gesprekken, schrijft Mary Shelley er later zelf over, wordt ze geplaagd door een nachtmerrie. Over een geniale wetenschapper, die erin slaagt nieuw leven te creëren. In haar roman gaat dat als volgt, beschreven vanuit het standpunt van Victor Frankenstein: ‘Bij het schijnsel van het half gedoofde licht zag ik het doffe gele oog van het wezen opengaan. Het ademde hard en zijn ledematen werden vertrokken door spiertrekkingen.’
En dit is, ter vergelijking, het verslag in een populair Londens blad van Aldini’s experiment met het lijk van George Forster, ruim tien jaar voordien: ‘Bij de eerste toepassing van het procedé, in het gelaat, begonnen de kaken van de aflijvige te beven, de omliggende spieren vertrokken vreselijk en één oog ging open. Bij de tweede toepassing ging zijn rechterhand omhoog en ze balde zich tot een vuist, en zijn benen en dijen begonnen te bewegen.’
Zou elke gelijkenis louter op toeval berusten?
Bron: Eos Wetenschap
Het verhaal van het Monster van Frankenstein
Het verhaal begint als kapitein Walton op zijn schip ten noorden van de poolcirkel, op de Noordpool vast komt te zitten in het ijs. Samen met zijn bemanning ziet hij in de verte een figuur met een hondenslee over de ijsvlakte trekken. De dag erna, als het ijs terug gebroken is en de boot van Walton vrijkomt, wordt een tweede hondenslee opgemerkt, ronddrijvend op een ijsschots. De uitgehongerde en zieke man die deze hondenslee bestuurt blijkt Victor Frankenstein te zijn. Hij wordt aan boord gehaald en vertelt zijn levensverhaal:
Op jonge leeftijd al verlaat de intelligente en nieuwsgierige Victor Frankenstein zijn geliefde familie in Zwitserland om te gaan studeren in Duitsland. Tijdens zijn onderzoekingen ontdekt hij een manier om levenloos materiaal tot leven te brengen. Met grote geestdrift werkt hij aan zijn vinding en tracht op die manier een vriend en metgezel te scheppen. Hij gebruikt hiervoor materiaal afkomstig van diverse lijken. Hierbij streeft hij naar schoonheid. Groot is dan ook zijn ontzetting als het schepsel tot leven komt en verre van volmaakt blijkt te zijn. Hoewel het niet onvriendelijk is en zelfs naar hem glimlacht, ontvlucht Victor in paniek zijn laboratorium. Het schepsel verdwijnt.
Frankenstein werkt hard door aan zijn studie en wordt door oververmoeidheid langdurig ziek. Na zijn herstel krijgt hij een brief van thuis, waarin hem wordt verteld dat zijn jongste broer is vermoord. Meteen reist hij af naar Zwitserland. In de buurt van Genève aangekomen ziet hij het schepsel en raakt ervan overtuigd dat het zijn broer heeft gedood. Het monster vertelt hem later dat het doden van de kleine William min of meer per ongeluk was gegaan; hij wilde dat William niet zou schreeuwen. Hij vertelt ook dat hij veel heeft geleerd door het bekijken en bestuderen van een familie. Zo leerde hij lezen en kwam erachter dat hij door Frankenstein was gemaakt, alsook waar de familie van Frankenstein zich bevond.
Bij thuiskomst blijkt de meid Justine van de moord beschuldigd te zijn. Zij wordt veroordeeld en terechtgesteld. Om van de slag te herstellen gaat Frankenstein de bergen in en ontmoet zijn schepsel op een gletsjer. Het monster blijkt intussen goed te kunnen spreken en beschrijft zijn opeenvolgende gevoelens van verwarring, afwijzing en haat. Hij verklaart te hebben leren spreken door een gezin door een gat in de muur te observeren. In het geheim beloonde hij hen daarvoor met goede daden, maar toen zij hem ontdekten, verjoegen ze hem. Ieder die hem ziet reageert op dezelfde manier. Nu heeft hij echter nog maar een wens: hij vraagt Frankenstein een vrouw voor hem te scheppen. Deze stemt hierin toe, maar halverwege het proces vernietigt hij dit nieuwe schepsel uit angst dat het een kwaadaardig wezen zou worden en anderen pijn zou doen. Het monster reageert hierop met het doden van Frankensteins beste vriend. Op de avond van Frankensteins bruiloft doodt hij ook diens vrouw. Van verdriet sterft ook de vader van Frankenstein, en blijft Victor dus alleen over. Hierop jaagt Victor zijn monster op en volgt het tot aan de ijsvlakte rond de noordpool.
Daarmee is het verhaal weer op het punt waar het begon. Die avond sterft Frankenstein aan boord van het schip aan de gevolgen van de ontberingen die hij heeft geleden. Niet veel later komt ook het monster aan boord van het schip. Hij betuigt zijn grote spijt over wat hij zijn schepper en andere mensen heeft aangedaan. Hij zweert zelfmoord te zullen plegen en verdwijnt. .
Bron: Wikipedia
Ja!... Spiritualia is er speciaal voor jou; dit, dankzij enkele sponsors!
Maar, er is nog immer nood aan meerdere: niet enkel en alleen om de zware kosten van deze website te helpen dragen, maar vooral om met-ter-tijd een budget te vergaren waardoor de website naar buiten toe beter kan worden gepromoot, en dus nog een véél groter publiek zal kunnen aantrekken, inclusief meerdere interessante vrijwillige bloggers, misschien. En, sponsoren kan al vanaf 1 euro - maar, hoe meer nulletjes achter het cijfer 5 hoe beter! :-) Meer info, of interesse?.... Klik op deze link.
Indien je een zelfstandige bent, kan je jezelf via Zoek&Vind aanmelden. En jawel: als je geen behoefte hebt aan klandezie of naambekendheid kan het natuurlijk ook volledig gratis, zolang deze website blijft bestaan. Denk daarbij: "Dankzij die enkele sponsors..." :-)