Slaapverlamming is een relatief onbekend probleem, maar zij die ermee te kampen hebben, liggen er letterlijk wakker van. En, wanneer het jou overvalt, kan je soms de engste dingen meemaken.
In de Verenigde Staten ging op 26 januari van dit jaar 'The Nightmare' in première; een documentaire, waarin een 8-tal mensen met slaapverlamming werden aangehoord en hun afzonderlijk relaas daarna werd verfilmd.
Dit vreemde verschijnsel komt zelden voor, maar jaagt mensen de stuipen op het lijf. Vandaar dat de documentaire nu al volgens critici enger is dan de ergste horrorfilm. Waarom is het eng? "Omdat de slachtoffers het niet over denkbeeldige of verzonnen monsters hebben, maar wel degelijk zaken waarnemen in hun eigen slaapkamer," werd er beweerd.
Toch zijn die zaken uit de eigen verbeeldingswereld ontsproten, en zijn het dus wel degelijk denkbeeldige en verzonnen monsters, met het énige verschil: dat de mens zich in het moment-zelf er zich niet van bewust is. Zo kan men een akelige aanwezigheid in de kamer gewaarworden, of iets aanvoelen dat tegen jouw lichaam drukt, of erover kruipt, en zo meer, waarbij seconden en minuten als uren kunnen worden ervaren.
Wat is slaapverlamming?
Tijdens een normale nacht gaan we door slaapcycli van negentig minuten. Deze bevatten verschillende slaapstadia. Eén daarvan is de REM-slaap waarbij we doorgaans erg levendige dromen hebben. Het is dan normaal dat jouw spieren verlammen opdat je niet gaat bewegen of gaat slaapwandelen tijdens het dromen. Wanneer je tijdens een REM-slaap ontwaakt, is de kans dan ook groter dat je nog weet wat je gedroomd hebt. Ontwaak je na een REM-slaap, dan krijg je opnieuw controle over de spieren. Bij slaapverlamming gaat er daar iets mis. Het bewustzijn komt terug, maar het lichaam volgt niet. Je komt terecht in een schemerzone tussen wakker zijn en slapen, waardoor beelden en hallucinaties uit de dromen werkelijkheid lijken te worden
Het blijven dus maar dromen, toch zorgt het voor heel wat stress bij de mensen die slaapverlamming meemaken. De Britse studente Helena Adelina werd bijvoorbeeld wakker en merkte dat ze zich niet kon bewegen. Plots voelde ze iets kwaadaardigs in de kamer. Klauwen gingen over haar verlamde lichaam en er werd in haar oor gefluisterd. Soms zag ze ook een schaduwfiguur die in het donker naast haar stond. “Het was een mager, lang figuur zonder echte kenmerken, meer een silhouette”, zei de 24-jarige Helena. “Mijn gevoel zei me dat het een oud, angstaanjagend en kwaadaardig wezen was. Soms zag ik hem niet en hoorde ik alleen zijn stem. Op andere momenten nam hij me bij de enkels en trok me onder de lakens. Vechten kon niet, en ik had moeite om te blijven ademen.”
Steeds had Helena het gevoel dat ze volledig wakker was, maar simpelweg verlamd. Het boezemde haar angst in, vooral wanneer er ook een vrouw in de slaapkamer verscheen. “Ze sloeg me in het gezicht en lachte daarbij luid. Het leek een eeuwigheid te duren.”
Het is moeilijk voor iemand, die dit nog nooit heeft meegemaakt, om zich iets voor te stellen bij de doodsangsten die mensen met slaapverlamming uitstaan. Bij Helena leidde het uiteindelijk tot insomnia, omdat ze schrik had om te gaan slapen.
Wat Helena meemaakte, is geen alleenstaand geval. Er zijn in onze gewesten ook duizenden mensen die last hebben van slaapverlamming, maar er niet over willen of durven praten. Anderen zouden tenslotte snel durven concluderen dat ze gek zijn. Het is een angstaanjagende aandoening die voor het eerst in beeld wordt gebracht in de documentaire ‘The Nightmare’.
Ikzelf heb het driemaal in mijn leven meegemaakt, en telkenmale omdat ik was ingeslapen terwijl ik op mijn rug lag. De eerste maal - ik was een jaar of zestien, denk ik - werd ik door een angst overvallen, omdat ik me onmogelijk kon bewegen. In die momenten was ik niet meer aan het dromen (en zag dus ook geen angstwekkende droombeelden die als het ware tot leven waren gekomen), integendeel. Ik was klaarwakker, met het bewuste besef dat ik van kop tot teen verlamd was. Niet aan de grond, maar op het bed genageld. Op zichzelf was het voor mij al akelig genoeg, en hoefden er geen extra monsters of andere bizare verschijningen aan te pas te komen om met dat gevoel van onmacht geconfronteerd te worden.
De tweede maal was wel iets onaangenamer, omdat mijn ogen geopend waren maar ikzelf niet bewust was dat ik uit een droom was ontwaakt en slachtoffer was geworden van zo'n slaapverlamming. Ook toen lag ik op mijn rug en zag een zwarte gedaante, die een hoed met brede randen op zijn hoofd had, voor mijn bed staan. De gehele tijd bleef hij daar staan, onbeweeglijk, en een gelaat kon ik er niet in herkennen. Zo donker was het in de kamer. En, ondanks het feit dat hij niet bewoog en daar maar bleef staan, werd ik door een panische angst overvallen.
Hoe lang ik daar op een hulpeloze manier lag te liggen, weet ik niet, maar van zodra ik me bewegen kon en het licht aandeed was de silhouet natuurlijk verdwenen.
De derde maal was de meest akelige.
Op een avond van het jaar 1980, iets rond 20 uur, wilde ik een half uurtje op mijn bed gaan liggen om uit te rusten. En, misschien kon je het al raden: op mijn rug. Zonder dat ik het besefte verzonk ik in een diepe slaap om dan enkele minuten later met zo'n slaapverlamming geconfronteerd te worden. Ditmaal was mijn innerlijk oog niet naar de buitenwereld gericht, maar op het innerlijke van mijn lichaam. 'Lichaam' kon ik het niet meer noemen, want het enige wat ik zag, waren grote blokken energie, die van boven tot helemaal beneden, en van links naar rechts, naast elkaar lagen en allemaal een geel-oranje-rode gloed uitstraalden.
Op een bepaald ogenblik hoorde ik een innerlijke stem mij verwittigen, dat - indien ik me daar niet uithaalde - ik het niet zou overleven. Het meest vreemde was, dat ik me nog altijd niet kon bewegen, behalve - en totaal onverwacht: mijn rechterarm.
Met mijn hand tastte ik de onmiddellijke omgeving af en vond het handvat van het nachtkastje dat aan de rechterkant naast het bed stond. Met alle krachten die in die arm en hand aanwezig waren, trok ik mezelf uit die slaapverlamming - met als gevolg, dat ik dat handvat gewoonweg uit het hout had getrokken. Geloof me of niet: maar in wakende toestand zou ik daar nooit in gelukt zijn, want zo sterk ben ik normaliter dan ook weer niet.
Jarenlang trachtte ik aan die beelden van die gloeiende blokken die naast elkaar lagen te dobberen een betekenis te geven, om uiteindelijk tot de conclusie te komen dat het hoogstwaarschijnlijk gewoonweg een hallucinatie was: een zogeheten hypnagogische waarnemingsstoornis. Indien je ooit zo'n slaapverlamming meemaakt, hoef je er dus niets achter te zoeken, tenzij je er meermaals door overvallen wordt en de tijd is aangebroken om een arts te raadplegen.
Buiten deze drie ervaringen, krijg ik soms ook te maken met een korte, luide knal in mijn hoofd, alsof er iets is geëxplodeerd. Enkele hersencellen, misschien? Al eens meegemaakt?... Met 'soms' bedoel ik: eenmaal om de zoveel jaren, en dit zou naar het schijnt ook iets te maken hebben met een slaapverlamming.
Wel was het interessant om zonet daarover op Wikepedia het volgende te hebben lezen: "Om de lengte van een slaapverlammingsperiode te verminderen, kan men proberen armen of benen alsnog te bewegen. Dit is mogelijk indien men een angst of paniekgevoel weet te voorkomen. Concentratie om slechts één arm of been krachtig te willen bewegen, leidt tot een direct uit de verlammende toestand te komen. Om te voorkomen dat men terugvalt in een slaapverlamming, wordt aangeraden om een tijdje wakker te blijven voordat men opnieuw gaat slapen en een andere positie in bed aan te nemen (door bijvoorbeeld op de zij te gaan liggen in plaats van de rug)."
Kortom: je hoeft jezelf niet voor een gek te aanschouwen indien je een slaapverlamming hebt ervaren.
In deze documentaire 'The Nightmare', dat dus geen film is, worden de akelige beelden van mensen die daar ook in bed liggen zonder zich te kunnen bewegen, aanschouwelijk gemaakt. Volgens mij op een ietwat te overdreven gedramatiseerd, maar indien je vandaag de dag toeschouwers wenst aan te trekken, moet je iets ongewoons kunnen aanbieden. En, ongewoon is het: slechts weinigen onder ons worden met een slaapverlamming geconfronteerd.
Is deze documentaire een echte aanrader? Ik weet het niet, maar op IMDb verkreeg het een score van slechts 5,9. Wacht misschien dus totdat het op het TV-scherm belandt, maar benader het als een documentaire over slaapverlamming en niet als een griezelfilm..
Om te besluiten: nog enkele interessante zaken die uit Wikipedia werd geplukt...
Slaapverlamming als verklaring voor paranormale ervaringen
De hallucinaties, die tijdens slaapverlamming kunnen optreden, komen vaak zeer realistisch over. Mensen die geen kennis hebben over deze slaapstoornis, kunnen denken dat ze een paranormale ervaring gehad hebben. Om die reden zou slaapverlamming een verklaring kunnen zijn voor verschillende paranormale fenomenen, zoals uittredingen en de zogenaamde 'alien abductions' in Amerika. Bij een uittreding is een waarschijnlijke wetenschappelijke verklaring een storing in de afstemming van de hersenactiviteit en spierspanning. De storing zorgt ervoor dat de spierspanningsverhoging te laat wordt ingezet: men is wakker geworden vanuit een ondiepe slaap, waardoor de hersenactiviteit al hoog is, maar de spierspanning nog niet. De interpretatie van deze afwijkende fysieke sensaties resulteert in het geloof uit het lichaam te zijn.
De incubus
Een specifieke hallucinatie komt opmerkelijk vaak voor: het gevoel dat er een demonisch wezen op de borst zit die de persoon probeert te verstikken. Dit wordt ook wel het 'Old Hag-syndroom' genoemd. Mogelijk is de legende van de incubus voortgevloeid uit hallucinaties tijdens slaapverlamming. De incubus was een mannelijke demon die ’s nachts op de borst van vrouwen kwam zitten, vaak om hen te verkrachten. De vrouwelijke variant van de incubus is de Succubus. Men vindt de legende van de incubus terug in verschillende culturen. Er zijn mensen die zeggen dat ze de demon hebben waargenomen en omschrijven hem als een grote kwaadaardige zwarte geest.
Uittredingen
Bij een uittreding, of 'Buitenlichamelijke ervaring', heeft men het gevoel dat de geest tijdelijk het lichaam verlaat. Men zweeft dan meestal boven het bed en kijkt neer op het lichaam, dat nog op het bed ligt. Dit wordt vaak gezien als een paranormaal fenomeen. Hypnagogische en hypnopompische hallucinaties zijn mogelijk wetenschappelijke verklaringen voor dit verschijnsel. Dit is vooral een verklaring voor de onbewuste 'Buitenlichamelijke ervaring', die iedereen op deze wijze kan overkomen.
Ontvoeringen door buitenaardse wezens
In de Verenigde Staten van Amerika worden regelmatig gevallen gemeld van 'alien abductions': ontvoeringen door buitenaardse wezens. Deze ontvoeringen vinden volgens getuigenissen vaak plaats in de slaapkamer, na het ontwaken. De slachtoffers zijn meestal volledig verlamd terwijl het gebeurt. Ook hier zijn gelijkenissen te zien met hypnopompische hallucinaties. De incubi, waarover men tijdens de Middeleeuwen vaak hallucineerde vanwege de angst voor demonen en heksen, hebben mogelijk plaats gemaakt voor een moderne invulling: ontvoeringen door buitenaardse wezens.
