Vandaag, 28 juni, is het precies 100 jaar geleden dat de 19-jarige Gavrilo Princip met twee revolverschoten aartshertog Frans Ferdinand van Oostenrijk en diens vrouw Sophie Chotek doodde.
Frans Ferdinand (1863 - 1914), aartshertog van Oostenrijk-Este, was troonopvolger van Oostenrijk, de zoon van aartshertog Karel Lodewijk van Oostenrijk en Maria Annunciata van Bourbon-Sicilië , en tevens een neef van keizer Frans Jozef I en werd, na de zelfmoord van kroonprins Rudolf, troonopvolger van Oostenrijk-Hongarije.
Gavrilo Princip (25 juli 1894 - 28 april 1918) werd bekend als de moordenaar van aartshertog Frans Ferdinand; een daad, die de directe aanleiding voor de Eerste Wereldoorlog vormde.
Gavrilo was de zoon van een postbode, de vierde in een reeks van negen kinderen. In Bosnië zat hij op de middelbare school, maar in 1912 vertrok hij naar Belgrado, waar hij zijn studie afrondde. Na het afstuderen, voegde hij zich bij de geheime Bosnisch-Servische socialistische beweging 'Ujedinjenje ili Smrt', vertaald als 'Eenheid, of de Dood', ook bekend als de 'Zwarte Hand'. De twee daaropvolgende jaren wijdde hij aan deze beweging.
Onder invloed van nationalistische groeperingen droomt Gavrilo van een staat die alle Zuid-Slavische volkeren verenigt. Door het lezen van vooral Russische anarchisten oordeelt hij dat politieke moord in dat streven een legitiem middel is. Hij is ervan overtuigd dat Oostenrijk-Hongarije zonder aartshertog in elkaar zal stuiken.
In 1912 had Gavrilo geprobeerd dienst te nemen in het Servische leger, dat op het punt stond Macedonië binnen te vallen. Hij werd echter door majoor Tankosic geweigerd met de woorden: "Je bent te klein en te zwak! Ga naar huis voor ik je in elkaar sla!". Diep vernederd keerde Princip terug naar huis, hoogstwaarschijnlijk met het voornemen te bewijzen dat ook hij een daad kon stellen, en beslist niet klein en zwak was.
Op 28 juni 1914 bezochten de Oostenrijks-Hongaarse troonopvolger Frans Ferdinand en zijn vrouw de Bosnische hoofdstad Sarajevo (Bosnië was geannexeerd door Oostenrijk-Hongarije sinds 1908). De dag was echter slecht gekozen, want op 28 juni herdacht men in het naburige Servië het einde van de Servische onafhankelijkheid in de Middeleeuwen na de slag op het Merelveld in 1389.
Gavrilo, en twee medestudenten, broedden het plan uit om Frans Ferdinand te liquideren en legden dit plan voor aan de leiding van de Zwarte Hand. Deze reageerde terughoudend, maar bezorgde het drietal toch een aantal wapens en cyanidecapsules. Een aantal leden van de Zwarte Hand stond klaar langs de route om Frans Ferdinand te vermoorden. Toen ze, na lang wachten, langskwamen, gooide een van hen een bom naar hun auto, maar deze stuiterde er weer uit en kwam onder de auto met officieren achter hen terecht. Drie van hen raakten gewond. Gavrilo Princip en zijn maten raakten ontmoedigd en gaven er de brui aan. Gavrilo zelf droop af en ging naar een broodjesbar...
Hoe toevallig is Toeval?
Frans Ferdinand stond erop de dag af te werken volgens de agenda, maar veranderde later van gedachten; hij wilde naar het ziekenhuis om de gewonde officieren, die eerder die dag de aanslag hadden overleefd, te bezoeken.
Zijn chauffeur nam de verkeerde afslag, waardoor zij, ironisch genoeg, oog in oog kwamen te staan met Gavrilo Princip, die net uit de broodjesbar kwam. De chauffeur zag zijn vergissing in en had de tijd nodig om de wagen te stoppen om hem in achteruit te plaatsen. Voor Gavrilo kwam deze ontmoeting uiteraard geheel onverwacht, zag zijn kans schoon, en trok hij zijn pistool, een FN Model 1910 van Belgische makelij. Hij vuurde drie schoten af. Ferdinand werd geraakt in de nek en Sophie werd geraakt in de buik. Ferdinand's laatste woorden waren: "Zorg voor de kinderen". De derde kogel was eigenlijk bedoeld voor Oskar Potorek, militair gouverneur van Bosnië. Ferdinand en Sophie overleden; ze lieten drie kinderen achter. In feite was dit het begin van de Eerste Wereldoorlog.
Gavrilo slikte de cyanide die hij gekregen had, maar het bleek - achteraf uiteraard - een verouderde capsule: de stof was niet fataal. De Zwarte Hand had de jonge heethoofden misschien al vanaf het begin niet serieus genomen.
De originele aanslag was in wezen zeer stuntelig opgezet. De grote vraag is vooral hoe het uiteindelijk gelukt is. Door het pure toeval dat Frans Ferdinand besloot de officieren in het ziekenhuis te bezoeken? Dat de chauffeur de verkeerde afslag nam, en eventjes stilstond? En dat Princip 'toevallig' door de voordeur van de taverne naar buiten stapte? In elk geval: ten gevolge hiervan werd een keten van gebeurtenissen in gang gezet, die uiteindelijk leidde tot de Eerste Wereldoorlog, die op 28 juli 1914 begon en tot 11 november 1918 duurde, omdat Oostenrijk de oorlog aan Servië verklaarde, alhoewel de oorzaken daarvan ietwat dieper lagen. Men had een stok gevonden, en dat was meer dan voldoende.
Op 28 juli verklaarde Oostenrijk dus de oorlog aan zijn kleine buur, en reeds de volgende dag, 29 juli, beschoot de Oostenrijkse artillerie de Servische hoofdstad.
De Duitsers hadden te kennen gegeven om Frans Jozef, de keizer van Oostenrijk-Hongarije, te steunen. Servië had door een verdrag steun van het tsaristische Rusland. Toen ook deze landen zich mobiliseerden en Oostenrijk-Hongarije de oorlog verklaarden, traden de bestaande militaire verdragen in werking, waardoor de meeste Europese staten in het conflict betrokken werden. Bij sommige landen, zoals Italië en Roemenië, bestond bereidheid om met de meestbiedende zijde mee te gaan. Dit droeg bij tot een verdere uitbreiding van de oorlog.
1 augustus 1914 - Duitse troepen vallen het neutrale Luxemburg binnen.
3 augustus - Duitsland verklaart de oorlog aan Frankrijk en vraagt dezelfde dag aan België, om langs daar te mogen passeren om Frankrijk binnen te vallen. Het neutrale België houdt zich aan zijn belofte en biedt de Duitsers geen doorgang.
4 augustus - Duitse legereenheden overschrijden de Belgische grens. Frankrijk en Groot-Brittannië schieten België te hulp, enzovoorts.
Tijdens de rechtszaak in Sarajevo werd Gavrilo Princip op 28 oktober 1914 veroordeeld tot twintig jaar gevangenisstraf, de maximale straf voor iemand jonger dan twintig jaar. Waarschijnlijk had hij al tuberculose opgelopen voordat hij in de gevangenis kwam. Enige tijd later moest een arm worden geamputeerd als gevolg van bot-tuberculose. Hij verbleef twee jaar in de gevangenis in Theresienstadt. Kort daarna overleed hij in een ziekenhuis vlakbij de gevangenis.
Vandaag de dag wordt hij als een vrijheidsstrijder vereerd, en door anderen als een terrorist in de geschiedenisboeken omschreven. Zo zie je alweer hoe het yinne het yange in deze knettergekke wereld aanvult en de dingen alsmaar in evenwicht houdt.
Toch kwamen er in deze tekst drie zaken aan bod, namelijk: toeval, lot en wil. Ook opgevallen, of ingezien?...
