Veertig procent van de bevolking tussen 25 en 85 jaar oud klaagt over vergeetachtigheid en ongeveer 8 procent maakt zich daar ernstige zorgen over. De angst voor mentaal verval en ziekten als Alzheimerdementie, maakt dat vooral ouderen zich makkelijk fixeren op geheugenklachten en snel in paniek raken wanneer ze wat vergeetachtig worden.
Meestal is dit echter onterecht en gaat het om een onschuldig en natuurlijk fenomeen. De snelheid waarmee informatie kan worden verwerkt neemt wat af met de leeftijd. Ook de opslagruimte in het zogeheten werkgeheugen, of het korte termijn geheugen, wordt wat minder. Tenslotte kan men zich met het ouder worden minder lang concentreren. Dat laatste heeft echter niet zozeer met het geheugen te maken, maar met het feit dat men sneller vermoeid geraakt, of omdat de interesse ontbreekt. Al die elementen samen betekenen dat men minder informatie kan opslaan en ook minder gemakkelijk opnieuw kan oproepen.
Overigens gaat het geheugen, en dan vooral de snelheid waarmee informatie kan worden verwerkt, al vanaf 25, 30 jaar stilaan achteruit.
Toch zijn geheugenklachten niet altijd even banaal. Soms gaan er gezondheidsproblemen schuil achter de vergeetachtigheid. Het kan inderdaad gaan om een beginnende dementie. Maar evengoed om een depressie of een stemmingsstoornis ten gevolge van een onaangename of droevige gebeurtenis - zoals het overlijden van een partner, bijvoorbeeld. Echte mankementen in de hersenen, bijvoorbeeld tengevolge van een beroerte, liggen daarentegen zelden aan de basis van een slecht functionerend geheugen.
Geheugentrainingen verbeteren het geheugen op zich niet. Dergelijke cursussen bieden de deelnemers strategieën en technieken aan die hen beter leren omgaan met hun geheugen, die het opnemen en/of oproepen van informatie kunnen vergemakkelijken en eventuele tekorten kunnen compenseren.
Het is belangrijk om geestelijk actief te blijven ook als men oud wordt. Niet zozeer omdat men hiermee zijn geheugen op peil zou houden, maar wel omdat men daardoor de informatiestromen beter kan blijven verwerken, wat onrechtstreeks het geheugen ten goede komt.
De meeste geheugencursussen zijn gebaseerd op het CASSA-model, wat staat voor Concentratie, Associëren, Structureren, Selecteren en Aanvaarden.
- Concentratie is een eerste voorwaarde om iets te onthouden. Zonder interesse en alertheid gaat de aangeboden informatie het ene oor in en het andere weer uit, terwijl er daartussen niets opgeslagen wordt. Dingen altijd opnieuw herhalen - de naam van personen of van een geneesmiddel, telefoonnummers, enzovoorts - is een beproefd middeltje om ze te onthouden.
- Associaties maken is een ander uitstekend hulpmiddel om informatie op te slagen. Neem bijvoorbeeld het nummer van uw bankkaart en tracht er een wiskundige formule in te vinden; bijvoorbeeld: de som van de eerste twee cijfers is gelijk aan het derde min het vierde cijfer. Of misschien kan u de cijfers in verband brengen met het geboortejaar van uzelf of van uw kinderen. Als u moeilijk namen kan onthouden, kan het bijvoorbeeld helpen om een verband te leggen tussen een naam en een bepaald kenmerk van die persoon: Degrande is bijvoorbeeld 'groot' - of met een ander woord met dezelfde klank - bijvoorbeeld Roeykens met roeien.
- Structureren is een derde truuk. Voeg op uw denkbeeldig boodschappenlijstje dingen in groepjes samen die bij mekaar horen: appels en peren, sla en boontjes, cola en bier, enz.
- Selecteren: uiteindelijk is het zelden nodig om alles te onthouden en kan men zich beter concentreren op enkele belangrijke punten.
- Aanvaarden van de eigen beperkingen is ook een laatste belangrijk aandachtspunt van een goede geheugencursus. Vergeet u systematisch van alles bij het boodschappen doen? Maak dan bijvoorbeeld gebruik van een boodschappenlijstje.
In plaats van te spreken over 'het geheugen' zou men beter spreken over 'de geheugens', in het meervoud dus. Want er bestaan verschillende geheugensystemen en geheugenprocessen.
Om het eenvoudig voor te stellen kan men een onderscheid maken tussen vier verschillende geheugensystemen die elk een verschillende functie hebben, die verschillen in de aard en de hoeveelheid van informatie die ze kunnen verwerken en vasthouden en in de tijdsduur waarin die informatie kan worden bewaard. Er spelen ook telkens andere processen.
1- Zintuiglijk geheugen: Een eerste systeem, het zintuiglijk geheugen, registreert de informatie die ons via onze zintuigen bereikt, alles wat we zien, voelen, horen, ruiken en proeven dus. Het stelt ons bijvoorbeeld in staat om de klanken die we tijdens een gesprek horen, samen te brengen tot bepaalde klankreeksen (nog niet tot woorden of zinnen!). De hoeveelheid informatie die het kan opnemen is zeer beperkt en slechts van korte duur (hooguit enkele seconden).2.
2- Korte termijngeheugen(of werkgeheugen): Nadat de informatie via het zintuiglijk geheugen is gepasseerd, kan ze aankomen in het werkgeheugen, ook wel 'korte termijngeheugen' genoemd. Hier wordt die informatie bewerkt vooraleer ze permanent wordt opgeslagen. Het stelt ons in staat om bv. een telefoonnummer op te zoeken in het telefoonboek en het voldoende lang te onthouden om het nummer te vormen. Misschien moeten we het nummer een paar keer herhalen en het even opslaan in ons werkgeheugen.
Ook dit geheugen is beperkt in opslagcapaciteit (probeer maar eens een reeks cijfers te lezen en die dan te herhalen) en in opslagtijd. Niet herhaalde gegevens verdwijnen na een 20-tal seconden, maar meestal nog sneller omdat nieuw binnenkomende informatie de oudere informatie als het ware verdringt.
De snelheid waarmee het werkgeheugen de informatie verwerkt, wat belangrijk is voor de hoeveelheid bewerkingen die binnen een bepaalde tijd kunnen gebeuren, verschilt van persoon tot persoon. Mensen met een hoge werksnelheid zullen meer informatie tegelijk kunnen verwerken en ook beter reageren op informatie die aan een hoog tempo wordt aangeboden.H
3- Het lange termijn geheugen: De informatie die de moeite waard is en die we op een of andere manier verwerken, wordt opgeslagen in het derde systeem, het lange termijn geheugen. Ook sterk emotioneel geladen gebeurtenissen worden in dit geheugen geregistreerd. Het beschikt over een onbeperkte opslagruimte waarin de informatie bijna eindeloos wordt bewaard. Het raakt dus nooit vol, hoe oud men ook wordt, en de informatie wordt ook niet uitgewist. Wel kan de informatie moeilijker toegankelijk worden. Denk bijvoorbeeld aan bepaalde woorden uit een dialect of een taal die u niet dagelijks gebruikt: schijnbaar bent u ze vergeten, maar als iemand het woord gebruikt, zal u het zich herinneren.
Dat 'vergeten' is minstens even belangrijk als het 'bewaren'. Indien we alle informatie die is opgeslagen, alles wat we denken, voelen en meemaken, op eenzelfde actieve manier zouden bewaren zodat ze ten allen tijde kan worden opgeroepen, dan zouden we wellicht gek worden.
Binnen dit lange termijn geheugen onderscheidt men twee grote vormen van informatie-opslag:
a) het proceduraal geheugen is het geheugen voor procedures, hoe u iets moet doen. Hoe u moet fietsen bijvoorbeeld;
b) het declaratief geheugen is het geheugen voor persoonlijke gebeurtenissen (het episodisch geheugen) en betekenissen (semantisch geheugen). In het semantisch geheugen zit bijvoorbeeld uw woordenschat.
Het opslaan en terug oproepen van informatie verloopt via bepaalde procedures. Het lange termijn geheugen is misschien best te vergelijken met een bibliotheek waarin de boeken via een bepaald systeem zijn opgeslagen en waarin u aan de hand van steekkaarten het gewenste boek kan opzoeken, of met een computerbestand dat u aan de hand van bepaalde trefwoorden kan openen. Hoe beter de opgeslagen informatie is georganiseerd, hoe gemakkelijker we ze weer kunnen oproepen.
c) Het autobiografisch geheugen: Tenslotte is er het autobiografisch geheugen, dat soms ook als een deel van het episodisch geheugen wordt beschouwd. Hierin zit onze persoonlijke geschiedenis, onze autobiografie opgeslagen. Merkwaardig is dat we van onze eerste drie jaren bijna geen persoonlijke herinneringen hebben, terwijl ons proceduraal en semantisch geheugen wél bepaalde gebeurtenissen uit die tijd zal vasthouden - bijvoorbeeld: het leren rechtop lopen. Merkwaardig is ook dat voor dit geheugen vooral gebeurtenissen uit het verre verleden en uit het heden van belang zijn.
Nota: We zijn volop onze Encyclopedia Spiritualia aan het aanvullen... Heb je ooit zélf op de één of andere manier ervaringen opgedaan met het thema 'geheugentraining'? Of, weet je er iets meer over te schrijven? Laat het ons weten via 'Mijn Commentaar' hier onderaan.
Interessante, reclameloze bijdragen, met een meerwaarde voor onze lezers, komen in onze rubriek Encyclopedia Spiritualia terecht, waarvan hier de link!