Wat fouten in de hersenen ons vertellen: welkom in de synesthetische wereld!

Over de werkzaamheden van ons brein is er nog maar weinig bekend. Dankzij Vilayanur Ramachandran wordt er iets meer licht op geworpen. In dit geval met betrekking tot synesthesie.
door Tsenne Kikke - woensdag 5 februari 2025 15:59

In welke mate ons lichaam het verlengde van ons brein is, is voor veel mensen moeilijk te begrijpen. O wee dus als de hersenen beginnen te malfunctioneren...

In een vorige blog had Vilayanur Ramachandran het in een filmpje over Synesthesie, zijnde: het neurologische verschijnsel waarbij een zintuiglijke waarneming ongewild ook een of meerdere andere zintuiglijke indrukken oproept. Hoewel het niet ongewoon is dat zintuiglijke waarnemingen elkaar onderling beïnvloeden, is dit bij synesthesie dusdanig sterk dat, bijvoorbeeld, kleuren geproefd worden, of geluiden worden gezien.

In dit geval is het een aangeboren fenomeen, geen aandoening, en dus niet iets dat je echt kwijt wilt. Het zorgt er gewoonweg voor dat je de wereld rondom je heen op een totaal andere manier waarneemt en ervaart. Synestheten - want, zo worden ze genoemd - proeven iets wanneer ze een muziekstuk horen - of, ze zien kleuren, bijvoorbeeld.

Sommige zien dan weer kleuren in momenten dat ze iets proeven. Zo kunnen kip, ijskreem, en sinaasappel allemaal een blauwachtige kleur hebben, met als gevolg, dat zo iemand die drie tegelijkertijd op het bord vermengd en met smaak opeet.

Hoe ervaart een synestheet synesthesie?... Voorbeeld: neem een foto van iemand die je zeer goed kent. Van zodra je de foto bekijkt, duikt de naam van de persoon automatisch in jouw hoofd op. Op gelijkaardige manier kan een synestheet een cijfer of letter bekijken, en als onmiddellijke respons creëert het brein er automatisch een kleur die bij dat cijfer, of bij die letter hoort.

Hieronder geven we je er een voorbeeldje van, maar het is en blijft een voorbeeld, want elke synestheet geeft aan cijfers en letters andere kleuren. Daar bedoel ik mee dat in het voorbeeld zowel de letter 'A' evenals het cijfer '1' geel zijn. Andere synestheten geven er dus een andere kleur aan. Wel is het opmerkelijk dat opvolging van de kleuren van de getallen bijna gelijk is aan de volgorde van de kleuren van de letters van het alfabet.

Ook de melodie van een muziekstuk, bestaande uit noten, gespeeld door muziekinstrumenten, roept voor een bepaalde synestheet kleuren op. Een do, gespeeld door een piano, zal dan ook een andere kleur verkrijgen dan indien die noot door een trompet wordt voortgebracht, enzovoort.

Toen Liszt in 1842 aantrad als Kapellmeister in Weimar, verbaasde hij het orkest als hij zei: "Alstublieft heren, wat meer blauw alstublieft! Deze toonsoort vraagt erom!" - of: "Dat is diep violet, ga daar maar van uit! Geen roze!"

Belangrijk is te noteren dat synesthesie, naar het schijnt, niet mag worden verward met hallucinaties. Wel is het een feit, dat iemand die LSD neemt, plots geconfronteerd kan worden met synesthetische verschijnselen en dus ook, bijvoorbeeld, kleuren kan ontwaren tijdens het beluisteren van een muziekstuk.

In het boek 'Zo werkt het brein echt - Wat fouten in de hersenen ons leren', geschreven door Vilayanur Ranachandran; komen - naast fantoompijnen - ook synesthetische voorbeelden voor.

- Als Susan cijfers ziet, ziet ze elk afzonderlijk cijfer met zijn eigen bijbehorende kleur. Zo is 5 rood en 3 blauw. Dit verschijnsel komt bij kunstenaars, dichters en schrijvers achtmaal vaker voor dan bij de rest van de bevolking, wat erop duidt dat het op de een of andere manier te maken heeft met creativiteit. Zou synesthesie een soort neurologisch fossiel kunnen zijn, een sleutel naar beter begrip van de evolutionaire oorsprong en aard van de menselijke creativiteit in het algemeen?

- Humphrey heeft een fantoomarm na een amputatie. Fantoomledematen komen vaak voor bij geamputeerden, maar bij Humphrey viel ons iets bijzonders op. Stel je zijn verbazing eens voor als hij toekijkt hoe iemand de arm van een student, een vrijwilliger, betast en beklopt, terwijl hij het gevoel daarvan echt voelt in zijn fantoomarm. Als hij ziet hoe een studente een ijsblokje in haar hand houdt, voelt hij de kou in zijn fantoomvingers. Ziet hij hoe die studente haar eigen hand masseert, dan voelt hij een 'fantoommassage' die de pijnlijke kramp in zijn fantoomhand verlicht! Waar komen zijn lichaam, zijn fantoomlichaam en het lichaam van de vreemdeling bij elkaar in zijn brein? Wat of waar is zijn echte ik-gevoel?

- Meneer Smith ondergaat een neurochirurgische ingreep in het Academisch Ziekenhuis van Toronto. Hij is volkomen wakker en bij bewustzijn. De huid van zijn schedel is plaatselijk verdoofd en zijn schedel is opengelegd, De chirurg plaatst een elektrode in de anterieure cingulaire, een gebied voor in de hersenen, waar veel neuronen reageren op pijn. Inderdaad kan de arts een neuron vinden dat actief wordt als hij met een naald in Smiths hand prikt. Maar de chirurg verbaast zich over wat hij vervolgens ziet. Hetzelfde neuron vuurt even heftig als Smith alleen maar ziet dat een andere patiënt geprikt wordt. Het lijkt alsof dat neuron, of het functionele netwerk waarvan het deel uitmaakt, empathie vertoont met een andere persoon. De pijn van een vreemde wordt Smiths pijn, letterlijk bijna. Indiase en boeddhistische mystici beweren dat er geen essentieel verschil is tussen ik en de ander, en dat de ware verlichting voortkomt uit het medelijden dat die grens wegneemt. Men dacht altijd dat dat goedbedoelde wartaal was, maar hier hebben we een neuron dat het verschil niet kent tussen het eigen zelf en de ander. Zijn onze hersenen op een unieke manier uitgerust om empathie en medelijden te ervaren?

- Als Jonathan wordt gevraagd om aan getallen te denken, ziet hij altijd elk getal op een specifieke plaats in de ruimte voor hem. Alle getallen van 1 tot 60 liggen naast elkaar op een denkbeeldige getallenlijn met ingewikkelde bochten in de driediemensionale ruimte voor hem; de lijn loopt zelfs hier en daar helemaal terug. En Jonathan beweert dat die gebogen lijn hem helpt om sommen op te lossen. (Het is interessant te horen dat Einstein dikwijls beweerde dat hij getallen in de ruimte zag.) Wat leren mensen als Jonathan ons over onze unieke gemakkelijke omgang met getallen? De meesten van ons neigen ertoe zich de getallen voor te stellen van links naar rechts, maar waarom ziet Jonathan ze in een volgorde met bochten? In wezen is het een treffend voorbeeld van een neurologische onregelmatigheid die onzinnig lijkt behalve in evolutionaire termen.

- Een patiënt in San Francisco raakt langzaam dement, maar hij begint schilderijen te maken die op een wonderlijke manier prachtig zijn. Heeft zijn hersenletsel op de een of andere manier een verborgen talent ontketend? En, aan de andere kant van de wereld, in Australië, neemt werkstudent/vrijwilliger John deel aan een ongewoon experiment. Hij neemt plaats in een stoel en krijgt een helm op die het brein magnetische impulsen geeft. Sommige spieren in zijn hoofd trekken onwillekeurig samen vanwege de opgewekte stroom. Maar nog vreemder, John begint prachtige tekeningen te maken - iets wat hij naar eigen zeggen nooit heeft gekund. Waar komen die verborgen kunstenaars vandaan? Zou het echt zo zijn dat de meesten van ons 'maar tien procent van onze hersenen gebruiken'? Schuilt er een Picasso, een Mozart of een Srinivasa Ramanujan (een wiskundig genie) in ons allen, die erop wacht bevrijd te worden? Heeft de evolutie onze innerlijke genieën om een goede reden onderdrukt?

- Tot aan zijn herseninfarct was Jackson een vooraanstaand huisarts in Chula Vista, Californië. Maar nu is hij rechtszijdig deels verlamd. Gelukkig is maar een klein deel van zijn cortex (het gebied in de hersenen waar de hogere intelligentie zetelt) beschadigd. Zijn hogere mentale functies zijn goeddeels intact gebleven: hij kan het meeste wat tegen hem wordt gezegd begrijpen en hij kan redelijk goed een gesprek voeren. Bij het onderzoek van zijn breint door middel van eenvoudige opdrachten en vragen komt de grote verrassing als we hem verzoeken het spreekwoord 'Het is niet alles goud wat er blinkt' uit te leggen.

'Dat betekent dat een geel voorwerp dat glimt niet per se van goud is, dokter. Het zou ook van koper gemaakt kunnen zijn, of het is een legering.'

'Ja,' zegt Ranachandran, 'maar zit er daarnaast ook een diepere betekenis in?'

'Jawel,' antwoordt hij, het betekent dat je heel voorzichtig moet zijn als je sieraden gaat kopen; je kunt makkelijk worden opgelicht. Je zou het soortelijk gewicht van het goud moeten weten, denk ik.'

Meneer Jackson heeft een stoornis die ik 'metafoorblindheid' noem. Betekent dat nu dat de evolutie het menselijk brein een nijver 'metafoorcentrum' heeft gegeven?

- Jason is patiënt in een revalidatiecentrum in San Diego. Hij verkeert al enkele maanden in een halfcomateuze toestand, die `akinetisch mutisme' wordt genoemd. Jason ligt in bed, kan niet lopen, geen mensen herkennen of contact met ze maken - ook niet met zijn ouders - hoewel hij volkomen wakker is en mensen met de ogen volgt. Maar als zijn vader naar een naastgelegen kamer gaat en hem opbelt, komt Jason direct helemaal bij kennis en praat met hem. Als zijn vader weer in de kamer terugkomt, vervalt Jason meteen weer in zijn zombieachtige toestand. Het lijkt wel alsof er twee Jasons gevangenzitten in één lichaam: de een kan zien, is wel alert maar niet bij bewustzijn en de ander kan horen, en is alert en bij bewustzijn. Wat kan dat bizarre komen en gaan van een bewuste persoonlijkheid ons leren over hoe de hersenen zelfbewustzijn voortbrengen?

- Het lijken fantastische griezelverhalen van schrijvers als Edgar Allen Poe of Philip K. Dick. Maar het zijn waargebeurde verhalen, en dit zijn dan nog maar een paar van de gevallen die je in dit boek tegenkomt. Diepgaande bestudering van deze mensen kan ons niet alleen helpen uit te vinden waar hun bizarre symptomen vandaan komen, maar ook om de functies van het normale brein te begrijpen - zoals dat van jou, bijvoorbeeld. Misschien kunnen we ooit zelfs de allermoeilijkste vraag beantwoorden, zijnde: hoe brengt het menselijk brein bewustzijn voort? Wat of wie is die 'ik' in mij, die een klein hoekje van dit universum verlicht, terwijl de rest van de kosmos gewoon doorgaat zonder zich iets van de mens aan te trekken? Een vraag die gevaarlijk dicht in de buurt van de theologie aanleunt, nietwaar?

Meer lezen over het boek? Hier is de link.

"Vind mensen, die in zichzelf zowel de motivatie als de aangeboren drijfveer hebben om aan hun Innerlijke Zelf te werken, en we zullen hen gidsen."

- DIMschool vzw, de énige gespecialiseerd in Zelfkennis, zijnde: het kennen van het Zelf -
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

En, voel jij je geroepen om Spiritualia te sponsoren?
Klik dan op deze link. Alvast bedankt!

Overschrijven kan ook via: IBAN: BE22 7795 9845 2547 - BIC: GKCCBEBB

- Indien je zo'n (bak)steentje bijdraagt, ook eventueel via een aankoop of een Zoek&Vind abonnement, mogen we jouw naam hieronder publiceren? Laat het ons weten! -