Zelfkennis: Over 'ZIJN'

6. Op zoek naar de waarheid

Gurdjieff zegt ons duidelijk dat we niets klakkeloos mogen aannemen, niets klakkeloos mogen geloven. Dat hebben we in het verleden reeds genoeg gedaan en zie waar het ons heeft gebracht. Eerst heeft men ons wijsgemaakt dat er een Sinterklaas bestond en daarna maakte men ons wijs dat er een God bestaat, en we geloofden het allemaal, klakkeloos. Natuurlijk is er 'iets', maar niet zoals het beeld dat we hebben voorgeschoteld gekregen. Er bestaat dus geen een oude grijsaard in een lang wit kleed, die naar ons wijst met een straffende vinger. Enkel in onze verbeelding, misschien.

Geloven mag, als je niet anders kunt, maar dan moet er wel eerst verlangen zijn. Als het verlangen sterk is, komt de bereidheid, een bereidheid om aan Zelfkennis te doen. Als het verlangen sterk is, heb je de zekerheid dat je zult slagen niet nodig. Dan ben je bereid een gok te wagen. Natuurlijk kent het woordje 'verlangen' verschillende gradaties. Dit onderwerp werd dan ook uitvoerig in de cursus Zelfkennis besproken.

Wat jij aanziet voor 'ik' in dit 'ik ben', dat ben je niet. Het is volmaakt natuurlijk om te weten dat je bent, dat je leeft en bestaat, maar het weten wát je bent komt pas als het resultaat van een diepgaand onderzoek. Je zult het hele gebied van het bewustzijn moeten onderzoeken, om daarna dieper te kunnen gaan. Om dat te doen moet je de juiste leermeester vinden en je moet omstandigheden scheppen waarin deze ontdekking plaats kan vinden. In grote lijnen zijn er twee wegen: één met behulp van buiten, of een innerlijke. Ofwel trek je bij iemand in die de Waarheid kent en je onderwerpt jezelf onvoorwaardelijk aan zijn leiding en aan zijn vormende invloed op je; of je zoekt naar de leermeester in jezelf en je volgt je innerlijke licht, waar het je ook heenvoert. In beide gevallen moet je geen enkele rekening meer houden met je persoonlijke angsten en verlangens. Je kunt leren hetzij door in iemands nabijheid te leven, hetzij door een diepgaand onderzoek - door een passieve, of een actieve weg te volgen. Ofwel laat je jezelf meevoeren door de stroom van leven en liefde, vertegenwoordigd in de vorm van de leermeester, of anders volg je je eigen inspanningen, geleid door het licht in jezelf. In beide gevallen moet je in beweging blijven - én, je moet serieus zijn. Als je ernstig bent, bereik je je doel, welke weg je ook volgt. De beslissende factor is serieus zijn. Er zijn maar enkele mensen die het geluk hebben om iemand te vinden die dat vertrouwen en die liefde waard zijn. De meesten moeten de moeilijke weg bewandelen, de weg van intelligentie en begrijpen, van onderscheid leren maken en van onthechting. Die weg kan iedereen volgen.

Jouw weg hoef je niet te zoeken: hij ligt er al. Je moet hem enkel 'zien', en op die weg valt er in wezen ook niets op te geven. Het is genoeg als je ophoudt met winkelen. Om iets te kunnen geven moet je eerst iets hebben, en om te hebben moet je eerst nemen. Het is beter niet te nemen. Dat is eenvoudiger dan oefenen in onthechting, want dat leidt tot een gevaarlijke vorm van geestelijke ijdelheid.

Al dat wegen, gewik, gekies, geruil - het komt allemaal neer op een soort van winkelen op een spirituele markt. Maar wat ben je daar aan het doen? Op wat voor koopje ben je uit? En als je er niet op uit bent om zaken te doen, wat dient dan die eindeloze bezorgdheid voor over wat je moet kiezen? Rusteloosheid leidt tot niets. Er is iets dat je belet om in te zien dat er niets is wat je nodig hebt. Ontdek wat dat is en doorzie dat daar bedrog in het spel is. Het lijkt alsof je het een of ander vergif hebt ingeslikt, waardoor je nu een onlesbare dorst hebt. Waarom zou je nu de kraan leegdrinken, in plaats van het gif kwijt te raken en daarmee die brandende dorst?

Het gif bestaat uit de overtuiging 'ik ben een persoon in tijd en ruimte'. In zekere zin is tijd zélf het vergif. Gurdjieff noemde Tijd 'Heropas'. In de tijd komt er aan elk ding een eind, en worden er nieuwe geboren, die ook op hun beurt worden verslonden. Identificeer jezelf niet met tijd en hou op met dat bezorgde "Hoe verder, en wat dan?" Stap uit de tijd en zie hoe hij de wereld verslindt. Zeg tegen jezelf "Het is nu eenmaal het karakter van de tijd om aan alles een einde te maken. Wat dan nog? Mij raakt het niet. Zelf ben ik niet brandbaar en ik heb ook geen brandstof nodig."

Bekijk de dingen op een andere manier. Stel jezelf bijvoorbeeld de vraag "Wat is echt?" Kunnen we iets dat nu bestaat en straks verdwijnt écht noemen? Het is 'echt' zolang het verschijnt en onecht of onbestaand vanaf het moment dat het verdwijnt. En, verdwijnt het wel echt? Of, gaat het van de ene vorm over in een totaal andere?

Weet, dat alles energie is en dat er in het ganse universum geen greintje ervan kan weggenomen, noch aan toegevoegd worden. Alles ondergaat een soort van alchemistisch, of chemisch proces, en materie is een vorm van gestolde energie dat een tijdelijk bestaan leidt in de wereld van tijd en ruimte. Dus is onze vraag: waarom onszelf blijvend bezighouden met de wereld der tijdelijke verschijnselen in plaats van onszelf te verdiepen in de wereld van de inhoudelijke energieën?

Je bent wat je denkt dat je bent. Je hebt een lichaam, een tijdelijk voertuig dat jij tijdelijk bewoont. Maar..., wat precies bewoont jouw lichaam? Wie of wat ben Jij? Je weet dat je een lichaam hebt, maar is dit een bewijs van jouw bestaan, wetende dat jij dat lichaam niet bent? Als persoon is je bestaan maar tijdelijk. Doch, ben je dan niets meer dan een persoon? Als je nu sterft... wie of wat blijft er dan nog over? Zolang je je met je lichaam blijft vereenzelvigen, reduceer je jezelf tot stof. Ontstijg jouw stoffelijk gedeelte. Ontstijg datgene dat je als tijdelijk voertuig gebruikt en dus niet écht is, en je ook niet bent. Gurdjieff leert ons ons werktuig beter te begrijpen teneinde er beter mee om te gaan. Zolang we er ons mee blijven identificeren, zullen we nooit aan de weet komen wie of wat we werkelijk zijn. Het lichaam moet 'gedomesticeerd' worden, volgens de Gurjieff-filosofie, en andere lichamen verder worden ontwikkeld. Zowel paard, als kar, als koetsier, als inhoud, dienen onder leiding te staan van wie of wat je écht bent.

Van zodra je zegt: "Ik wil de waarheid ontdekken", wordt je hele leven daar grondig door beïnvloed. Dan komt er een radicale verandering tot stand in je mentale en lichamelijke gewoonten, in je gevoelsleven, in je angsten en verlangens, in je plannen en in de besluiten die je neemt.

Van zodra iemand begint te zoeken, betekent dit, dat de persoon tot rijpheid komt. Ervaringen heeft hij dan niet meer nodig, want anders zou hij niet beginnen zoeken. Nu is het de tijd - niet om nog meer ervaringen op te doen, maar om dieper te gaan. Elke inspanning en elke methode die je volgt zal wel meer ervaring teweegbrengen, maar je niet dieper voeren. En je komt ook niet verder door het lezen van boeken. Die kunnen je denken verrijken, maar de persoon die je nu bent blijft niettemin intact. Als je denkt dat je iets kunt krijgen of bereiken door te zoeken - onverschillig of dat stoffelijke, mentale of geestelijke winst zou zijn - heb je nog niet gezien waar het op aan komt. De waarheid levert geen voordelen. Ze verschaft je geen status en geen macht over anderen. Het enige dat je krijgt is de waarheid en bevrijding van de schijn.

Je zult dan ook merken dat - hoe verheven het ideaal ook is - dat de waarheid jou zelfs niet de kracht kan geven anderen te helpen. Dit kan alleen maar in je verbeelding geschieden. In waarheid help je geen anderen omdat er geen anderen zijn. Jij onderscheidt de mensen: enerzijds heb je een groep 'edelen', en anderzijds een groep 'behoeftigen', en je vraagt aan de edelen om de behoeftigen te helpen. Je trekt scheidingslijnen, je taxeert, je oordeelt en je veroordeelt. In naam van de waarheid breng je de waarheid om zeep. Dat verlangen zelf om de waarheid in woorden te vatten maakt je blind voor de waarheid, want die kan niet worden uitgedrukt in woorden. Waarheid kan alleen worden uitgedrukt door het weigeren van elke vervalsing. Het enige dat nodig is, is om het onware te zien als onwaar, en het dan te verwerpen. Het opgeven van wat onwaar is, bevrijdt en het boort energiebronnen aan. Het opent de weg naar volmaaktheid.

Je hebt de waarheid gevonden van zodra er geen ideeën meer verschijnen van 'dit is waar' en 'dat is onwaar'. De waarheid behoeft zichzelf niet te bewijzen - ze openbaart zich bij het zien van het onware als onwaar, dat gevolgd wordt door het verwerpen. Het heeft geen zin om naar de waarheid te zoeken zolang de geest niet kan zien wat een vervalsing is. Het moet van top tot teen van alle onwaarheid gezuiverd worden, wil de waarheid erin oplichten.