|
|
De Theologische opvattingen van Willem Teellinck
|
|
W.J. op 't Hof
|
Type:
|
Paperback
|
|
Uitgever:
|
Kok
|
|
Gewicht:
|
630 gram
|
|
Aantal Pagina's:
|
320
|
|
ISBN:
|
90-8865-199-X
|
|
ISBN-13:
|
978-90-8865-199-1
|
|
Categorie:
|
Protestantisme
|
|
Richtprijs:
|
€ 29,9
|
Korte Inhoud
Willem Teellinck (1579-1629) staat bekend als de 'vader van de Nadere Reformatie'. Dit boek belicht de theologische opvattingen achter de praktische geschriften van Teellinck. Prof. W.J. op 't Hof ging opnieuw door de geschriften van Teellinck heen en deed nieuwe ontdekkingen over de theologische opvattingen van deze belangwekkende prediker.
Uittreksel
Blz. 19: Inleiding
In dit inleidende hoofdstuk zal achtereenvolgens ingegaan worden op de vraag of en in hoeverre Teellinck als een theoloog beschreven mag worden, op zijn gereformeerde of beter gezegd puriteinse uitgangspositie en op de twee kanten van zijn opmerkelijke evaluatie van de gereformeerde leer.
Theoloog?
In het geval van een vroomheidsgericht auteur als Willem Teellinck zou het misleidend zijn om van theologie te spreken. Theologie roept de gedachte op van dogmatiek in de zin van rationeel systematische doordenking en verwerking van de geloofsleer. De vader van de Nadere Reformatie beoogt evenwel met geen van zijn zestig werken een leerstellige verhandeling te bieden, laat staan dat hij aspiraties kent om het totaal van alle dogmatische onderwerpen in een bepaald verband te zetten. Het gaat hem niet om de theorie, maar om de praktijk van de theologie. Hij is niet zozeer geïnteresseerd in de ware leer als wel in een Gode welgevallig leven. Het is kenmerkend voor zijn onwetenschappelijke, pastorale en praktische instelling dat hij nooit zijn mening over de theologie als zodanig geeft. Wetenschappelijke theologie en dogmatiek laat hij graag aan anderen over.
De structuur van de theologische opvattingen van de vader der Nadere Reformatie zoals die in deze studie gepresenteerd wordt, is derhalve niet van hem, maar van mij afkomstig. Weliswaar kent een van Teellincks werken, namelijk zijn behandeling van Kort begrijp der christelicker religie in de vorm van zijn tweedelige Huys-boecxken, een dogmatisch schema dat geheel aan de besproken brontekst ontleend is, maar de wijze waarop de Middelburger zijn stof bespreekt, legt er helder getuigenis van af dat hij allesbehalve leerstellig geïnteresseerd is.
Anderzijds is het duidelijk dat Teellinck als universitair gevormd predikant bewust in een dogmatische traditie wil staan en over allerlei theologische zaken bepaalde opvattingen erop nahoudt. Ook aan zijn pastorale en praktische geschriften liggen theologische aannames, vooronderstellingen en implicaties ten grondslag. Is de benaming theologie te veel eer in het geval van een man als Teellinck, minder dan theologische opvattingen kan echter ook niet. Vandaar de titel van deze studie.
Het feit dat Teellinck allesbehalve een systematisch theoloog is, heeft tot gevolg dat de komende uiteenzettingen veelal het resultaat zijn van het bijeenvergaren van allerlei soms terloopse opmerkingen of uitweidingen in geschriften met een uiteenlopende inhoud. Hier komt bij dat hij zijn werken vaak schrijft naar aanleiding van actuele gebeurtenissen en ontwikkelingen. In zulke geschriften zoekt men tevergeefs naar dogmatische verhandelingen.
Behalve dat de werken van Teellinck vaak reacties zijn op wat er in zijn tijd gebeurt, reflecteren ze ook zijn eigen geestelijke levensgang. Staan in zijn dagen martelaars bij christenen in het algemeen in hoog aanzien, dankzij zijn brief aan Franciscus Junius sr. (1545-1602) is van Teellinck bekend dat hij in elk geval vanaf zijn buitenlandse studie sterk geïntrigeerd en wellicht toen zelfs enigszins geobsedeerd is door mensen die hun leven voor God over hebben gehad en die in hun martelaarschap er blijk van hebben gegeven bijzonder ondersteund en versterkt te zijn. Het gevolg is dat hij in zijn werken nog meer dan andere auteurs aandacht schenkt aan martelaars. In zijn hoofdwerk haalt hij iets uit het groot Engelse martelaarsboek aan. Bovendien geeft hij daar aan dat met name het Nederlandse martelaarsboek diepe indruk op de jeugd heeft gemaakt en er op deze wijze voor gezorgd heeft dat jongeren gewonnen werden voor de Gereformeerde Kerk. Het zou wonderlijk zijn als Teellinck niet een van die jongeren is geweest, te meer daar de auteur, Adriaan van Haemstede, evenals de nadere reformator een Zierikzeeënaar van geboorte was. Het is goed mogelijk en zelfs waarschijnlijk dat hij al vóór zijn studietijd, dus van jongs af aan, geïntrigeerd is geweest door martelaars. Het is dan ook niet opzienbarend dat hij ergens in een van zijn geschriften het lezen van de Bijbel in de eerste plaats en de lectuur van het martelaarsboek in de tweede plaats voor de opvoeding van kinderen aanbeveelt.
In Londen is de auteur in aanraking en misschien aanvankelijk nog wel onder bekoring gekomen van de spiritualistische ideeën van het Huis der Liefde. Dit front bestrijdt hij in diverse van zijn geschriften: Eubulus, Hemelsche openinge en vooral het tweedelige Sleutel der devotie. De gevolgen van zijn bekering en roeping tot het ambt in de context van het Puritanisme vindt men alom in zijn oeuvre en theologische inzichten terug.
Het is niet alleen zo dat men Teellincks levensgang in zijn oeuvre tegen kan komen, maar zijn geschriften zijn soms ook door de individualiteit van zijn eigen geestelijke leven en zijn pastoraat bepaald. Zo beschrijft hij in Soliloquium zielengangen en gemoedstoestanden die hijzelf enigszins heeft meegemaakt en in vele anderen heeft bespeurd.
Vrijwel alle onderzoekers hebben hun persoonlijke inhoudelijke evaluatie van Teellincks opvattingen in meerdere of mindere mate bij de weergave van hun resultaten betrokken. Zelf zie ik hier bewust zoveel mogelijk van af. Mijn bedoeling reikt niet verder dan Teellinck zelf aan het woord te laten en te proberen diens inzichten enigszins dogmatisch en historisch in te kaderen. Vragen of en in hoeverre Teellinck recht doet aan de heilige Schrift en zich houdt aan de orthodox gereformeerde dogmatiek, bevatten zoveel subjectieve elementen en hebben het onderzoek in het verleden al zo vaak vertroebeld, dat in deze studie zelfs geen poging gedaan zal worden daarop in te gaan. Het zij de nieuwsgierige lezer genoeg te weten dat ik geen reden meen te hebben om aan de gereformeerde positie van Teellinck te twijfelen en dat dit betekent dat Teellinck mijns inziens ook - zij het op zijn eigen wijze - een betrouwbare vertolker van Gods Woord is.
Recensie
door
Tsenne Kikke
Willem Teellinck (1579-1629) geldt als degene die, beïnvloed door het Engelse Puritanisme, de aanzet heeft gegeven tot de beweging van de Nadere Reformatie. Deze stroming ijverde voor een verdere doorwerking van de reformatie in het maatschappelijke en kerkelijk leven in ons land.
Prof. Op 't Hof is al heel lang geboeid door deze vrome Zeeuwse predikant. In 2008 schreef hij een uitvoerige biografie. Dit is een vervolgstudie. Naast aanvullingen op de biografie is het een overzicht van de theologische inzichten van Teellinck, bijeengelezen uit zijn omvangrijke oeuvre.
Teellinck heeft zelf geen systematisch overzicht van zijn opvattingen nagelaten. Thema's als Bijbel, belijdenis, verbond en verkiezing en zijn aanwijzingen voor een heilig christelijke leven in kerk, gezin en maatschappij zoals over de zondagsheiliging, de huisgodsdienst, de overheid, vrouwvriendelijkheid en matigheid. Veel van deze inzichten hebben zowel de wetgeving als de kerkelijke en wereldlijke cultuur van Nederland aanwijsbaar beïnvloed.
Verzorgd uitgegeven en voorzien van notenapparaat en register.
- A. Lindenberg -
|