|
|
Johannes Calvijn - Zijn leven, zijn werk
|
|
Willem Balke, Jan C. Klok, Willem van 't Spijker
|
Type:
|
Hardcover
|
|
Uitgever:
|
Kok
|
|
Gewicht:
|
2040 gram
|
|
Aantal Pagina's:
|
413
|
|
ISBN:
|
90-435-1575-2
|
|
ISBN-13:
|
978-90-435-1575-7
|
|
Categorie:
|
Protestantisme
|
|
Richtprijs:
|
€ 46,95
|
Korte Inhoud
Dit boek geeft een dwarsdoorsnede van het Calvijnonderzoek, met actuele bijdragen van 30 Calvijnkenners uit Nederland, Frankrijk, Zwitserland, Duitsland, Schotland en de Verenigde Staten. In chronologische volgorde worden de biografie en theologie van Calvijn getekend. Calvijn komt daarin naar voren als een man die voluit in de vroeg-moderne tijd leefde. Hij begon als een veelbelovende student, die veelzijdig en grondig gevormd werd door de kennis die beschikbaar kwam door de renaissance en het opkomend humanisme in Frankrijk. Door studie van de Schrift, de kerkvaders en de geschriften van Luther werd hij gewonnen voor de reformatie. De harde vervolgingen dwongen hem zijn land te verlaten.
Op zijn rondzwerven werd hij in Genève de reformator die een wereldwijde invloed uitoefende die zich vandaag nog laat gelden. Kernthema's van zijn theologie en werk komen ruim naar voren in dit boek: de schriftuitleg, het pastoraat, het kerkelijk opbouwwerk, zijn enorme inzet voor de katholiciteit en de eenheid van de kerk, zijn scherpzinnige verdediging van het christelijk geloof en de correspondentie die hij met velen, hoog en laag, door heel Europa voerde.
Uittreksel
Blz. 43: De eerste werken van Calvijn: De Clementia en Psychopannychia
De Clementia
Het eerstelingwerk van Calvijn is in hoofdzaak een filologisch commentaar op Seneca's De Clementia. Hij kon gebruik maken van de nieuwe tekstuitgave van de Opera van Seneca, die door Erasmus was verzorgd en uitgegeven bij Froben te Bazel in 1529. Calvijn heeft op bescheiden wijze een groot aantal correcties op deze tekst aangebracht. Calvijns geschrift was ongetwijfeld grotendeels reeds gereed in Bourges voor maart 1531. Het boek werd gedrukt tussen februari en apri1 1532. Calvijn heeft het op zijn kosten laten drukken en dat heeft hem veel geld gekost. Verder weten wij dat hij op het Collège de Fortet doceerde over het werk van Seneca, maar niet op welk tijdstip precies. Het werk waarmee Calvijn voor het voetlicht trad is een gedegen, echt humanistisch commentaar. Het is niet geheel duidelijk waarom Calvijn zich voor Seneca interesseerde. In ieder geval niet omdat hij zich aangetrokken voelde tot de stoïsche filosofie. Van de strijd en spanningen, die aan Calvijns bekering voorafgingen, is geen spoor te vinden in deze studie. Wel kunnen wij zeggen dat de inhoud van het volgende geschrift, de Psychopannychia (1534) dwingt tot de erkenning, dat er achter de klassieke façade van De Clementia veel onuitgesproken spanningen leefden. Uit De Clementia blijkt dat Calvijn, 22 jaar oud, reeds een indrukwekkende kennis had van de klassieken en van enige kerkvaders, vooral van Augustinus en diens belangrijke geschrift De Civitate Dei.
Seneca handelt in De Clementia over de rechte verhouding tussen de vorst en zijn onderdanen. Dit heeft Calvijn geraakt. Daarom moeten wij zijn commentaar niet slechts zien als een werkstuk van een bekwaam, juridisch geschoolde geleerde. Calvijn komt hier naar voren als iemand die zich hartstochtelijk bezighoudt met roeping van de overheid om edelmoedigheid te betrachten. Zijn eerste werk had grote actuele betekenis in de politieke situatie van Frankrijk. Of Calvijn met zijn scherpe kijk op de noden van vorst en volk zijn doel bereikt heeft is een andere vraag. Dit werk maakte hem niet met één klap beroemd zoals wel enkele jaren later met zijn Institutie gebeurde.
De Calvijn van De Clementia was nog niet de Calvijn van de Institutie met de beroemde brief aan koning Frans I (1535). Echter wie die brief leest, die vandaag nog een diepe indruk nalaat, die denkt onmiddellijk aan het pleidooi van Seneca voor edelmoedigheid. Calvijn voert het pleit bij de koning ten behoeve van de vervolgde gelovigen. En hij doet in dit pleidooi een beroep op de clementie van de koning (OS 3,9). Al liggen er drie jaren tussen, Calvijn heeft met zijn fabuleuze geheugen zijn eerstelingwerk nog vers in zijn herinnering. Dit wordt ook op treffende wijze bevestigd door enkele zinnen op de eerste bladzijden van de brief aan de koning. Calvijn spreekt daar over het grote belang van de rechte instandhouding van het koninkrijk van Christus ook in Frankrijk, en roept dan uit: 'Uw taak zal het echter zijn, hoogverheven koning, om noch uw oor, noch uw hart van een zo rechtvaardige bescherming af te wenden. En wel vooral omdat het over een zo belangrijke zaak gaat, namelijk hoe op de aarde de eer van God haar waardigheid kan behouden en hoe het rijk van Christus ongeschonden onder ons kan blijven. Het is een zaak die uw oor waardig is, waardig ook dat u er kennis van neemt, waardig dat u erover oordeelt' (OS 3,1). Dit driemaal 'waardig' komt precies zo voor in De Clementia.
Psychopannychia
De Psychopannychia, een verhandeling over de toestand van de zielen na de dood, werd pas gepubliceerd in 1542 in Straatsburg; het is echter het eerste theologische geschrift van Calvijn. In 1534 vroegen vrienden aan Calvijn om te reageren tegen een quietistische vorm van radicale bewegingen, meer libertijns dan dopers. Eén van de propagandisten van de sekte, Antoine Pocquet, betwijfelde de onsterfelijkheid van de ziel en verkondigde de zieleslaap na de dood. Calvijns werk is bedoeld om te verdedigen dat de zielen van de gelovigen niet slapen wanneer zij sterven, maar leven met Christus. Onder deze titel is het boek, dat meestal de Psychopannychia genoemd wordt, dan ook uitgegeven: De zielen van de heiligen die vertrouwend op Christus gestorven zijn leven bij Christus en slapen niet. Calvijn schreef zijn manuscript in 1534 te Orléans blijkens de voorrede van die datum. Maar het werd nog niet uitgegeven. Capito die het gelezen had waardeerde het geschrift maar adviseerde om het niet uit te geven. Bucer ontraadde dit eerst ook, maar moedigde Calvijn later aan tot publicatie.
Recensie
door
Tsenne Kikke
Ter gelegenheid van zijn vijfhonderdste geboortedag verschijnt deze prachtig verzorgde uitgave over de reformator van Geneve (1509-1564). De hoofdtekst biedt in twaalf hoofdstukken een beschrijving van leven en werk. Een keur van internationale deskundigen behandelt in ruim dertig excursen belangrijke deelthema's, zoals de politieke situatie, de armenzorg, de uitleg van de Bijbel, het gebed, maar ook de calvinistische invloed op het leven en de universiteit van Geneve. Deze onderdelen zijn afgedrukt in een lichte contrastkleur. Het slothoofdstuk maakt de balans op van de betekenis van Calvijn tot op vandaag. Het boek is voorzien van een mooie band en verzorgde lay-out met tal van onbekende illustraties (in kleur en zwart-wit) en sprekende citaten. Met een uitgebreide literatuuropgave en diverse registers. Voor een breed publiek geschreven, prettig leesbare tekst met als doel een evenwichtig beeld van Calvijn te geven. De hoofdtekst is van prof. dr. W. van 't Spijker (1926), emeritus hoogleraar kerkgeschiedenis te Apeldoorn. Naast hem bestaat de redactie uit prof. dr. W. Balke en drs. Jan. C. Klok. Qua opzet en uitvoering is het boek te vergelijken met 'Martin Luther : zijn leven, zijn werk' (2007).
Kortom: een royaal geïllustreerd standaardwerk over de mens en theoloog Johannes Calvijn.
Over Calvijn (1509 - 1564) wordt zowel veel goeds als veel kwaads geschreven. Over het algemeen had Calvijn zélf weinig goeds te zeggen over de Joden. In zijn Institutie noemde hij de Joden zelfs de allerheftigste vijanden van Christus zelf. Deze negatieve beoordeling was theologisch en niet racistisch gemotiveerd. Ondanks zijn negatieve beoordeling van de Joden was Calvijn een van de weinige theologen in zijn tijd die de geschriften van rabbijnen raadpleegde en verwerkte in zijn bijbelcommentaren.
Een negatieve periode in het leven van Calvijn brak aan in het conflict dat hij had met de Spaanse arts en theoloog Michael Servet. Servet was een eminent geleerde die vanwege zijn anti-trinitarische denkbeelden vervolgd werd door zowel de rooms-katholieke kerk als door de reformatoren. In 1553 publiceerde Servet anoniem het boek Restitutio Christianismi (Nederlands: Herstel van het christendom). Daarin bekritiseerde hij Calvijn en diens Institutie. Servet wilde niets weten van drie personen binnen de Godheid, maar sprak van drie krachten. Al op 3 februari 1546 schreef Calvijn aan Guillaume Farel dat hij het voornemen had Servet om te laten brengen zodra hij daar de gelegenheid voor zou hebben. ("Si venerit, modo valeat mea autoritas, vivum exire nunquam patiar": Wanneer hij hier komt, als mijn gezag ook maar iets waard is, zal ik niet toestaan dat hij levend vertrekt.)
Op zondag 13 augustus 1553 woonde Servet in Genève een dienst in de Madeleinekerk bij die door Calvijn werd geleid. Daar werd Servet herkend. Calvijn gaf hem aan bij het stadsbestuur en drong erop aan Servet te laten arresteren. Het kwam tot een rechtszaak bij de Raad van Genève, een wereldlijke rechtbank. Daarbij dolf Servet het onderspit en werd, met goedkeuring van Calvijn en andere reformatoren (onder wie: Farel, Beza, Pietro Vermigli en Philipp Melanchthon), tot ketter verklaard en vervolgens veroordeeld tot de brandstapel. Calvijn stelde voor deze doodstraf door de brandstapel om te zetten in de doodstraf door het zwaard, hetgeen echter niet gebeurd is. Calvijn heeft Servet nog meerdere malen opgezocht in de gevangenis waar hij wachtte op zijn executie. Servet werd op 27 oktober 1553 levend verbrand op de brandstapel.
Naar aanleiding van de executie van Servet ontbrandde een hevige polemiek over tolerantie en over de rol van de overheid in religieuze aangelegenheden. Van kritiek op zijn heftige optreden in godsdienstige polemieken moest Calvijn niets weten; hij zag zichzelf als degene die door God geroepen was om de waarheid te verkondigen en hij was ervan overtuigd dat het zijn plicht was om net als eens de oudtestamentische profeten dat hadden gedaan, deze waarheid te verdedigen. De terechtstelling van Michael Servet was het begin van een hevige polemiek tussen Calvijn en de (reformatorische) geleerde humanist Sebastian Castellio.
|