Boekrecensie van Bekocht of behandeld? Feiten over alternatieve geneeswijzen door Simon Singh & Edzard Ernst

In 'Bekocht of behandeld?' gaan ze op zoek naar het antwoord op de volgende vragen:

- Weten de artsen van tegenwoordig wat het beste is, of zijn we meer gebaat bij oudewijvenpraat, die teruggrijpt op oude wijsheid?

Al deze vragen en meer worden beantwoord in dit boek dat het eerlijkste en meest accurate onderzoek naar alternatieve geneeswijzen ter wereld is.

Uittreksel

Blz. 17: Dit boek gaat over het vaststellen van de waarheid omtrent de alternatieve geneeskunde. Welke therapieën werken en welke zijn nutteloos? Welke therapieën zijn veilig en welke zijn gevaarlijk?

Dit zijn vragen die artsen zich al duizenden jaren hebben gesteld in verband met alle vormen van geneeskunde, en toch is het nog maar betrekkelijk kort geleden dat ze een aanpak hebben ontwikkeld die hen in staat stelt het werkzame te scheiden van het onwerkzame, en het veilige van het gevaarlijke. Deze benadering, die we kennen als 'empirisch onderbouwde geneeskunde' (evidence-based medicine), heeft de medische praktijk ingrijpend veranderd, door haar van een bedrijfstak van kwakzalvers en koekenbakkers om te vormen tot een systeem van gezondheidszorg dat wonderen kan verrichten als transplantatie van nieren, de verwijdering van grauwe staar, bestrijding van kinderziekten, de uitroeiing van pokken en het jaarlijks redden van letterlijk miljoenen levens.

We zullen ons bedienen van de beginselen van empirisch onderbouwde geneeskunde om alternatieve therapieën te testen, en daarom is het van groot belang dat we grondig uitleggen wat geneeskunde is en hoe ze te werk gaat. Alvorens haar in een eigentijdse context te presenteren gaan we terug in de tijd om te zien hoe ze opkwam en zich ontplooide, wat tot een diepere erkenning van haar inherente vermogens zal leiden. In het bijzonder zullen we terugkijken naar de manier waarop deze aanpak werd gebruikt voor het toetsen van aderlaten, een bizarre en eertijds algemene behandelingswijze waarbij de huid werd ingekorven en bloedvaten werden geopend ter genezing van onverschillig welke kwaal.

De hausse in het aderlaten begon in het oude Griekenland, waar het van nature aansloot bij de wijdverbreide opvatting dat ziekten werden veroorzaakt door een gebrekkig evenwicht tussen vier lichaamsvochten, anders bekend als de vier 'humores': bloed, gele gal, zwarte gal en slijm. Deze onbalansen tastten niet alleen de gezondheid aan, ze leidden ook tot bepaalde temperamenten. Bloed werd geassocieerd met optimisme, gele gal met opvliegendheid, zwarte gal met depressie en slijm met gelijkmoedigheid. We horen nu nog de echo van het 'humorisme' in woorden als 'sanguinisch', 'cholerisch', 'melancholisch' en 'flegmatisch'.

Griekse artsen waren niet op de hoogte van de manier waarop het bloed door het lichaam stroomt; ze geloofden dat het kon stagneren en daardoor een slechte gezondheid kon veroorzaken. Daarom bepleitten ze het verwijderen van dit stilstaande bloed door voor verschillende kwalen specifieke aftapmethoden voor te schrijven. Leverklachten werden bijvoorbeeld behandeld door een ader in de rechterhand af te tappen, terwijl aandoeningen van de milt aftappen van een ader in de linkerhand vereisten.

De Griekse medische traditie stond in zo hoog aanzien dat gedurende de daaropvolgende eeuwen aderlaten in heel Europa een populaire methode werd om patiënten te behandelen. In de vroege Middeleeuwen kreeg wie het zich kon veroorloven dikwijls een aderlating van monniken, tot in 1163 paus Alexander III hun het praktiseren van deze bloederige medische ingreep verbood. Daarna werd het algemeen gebruikelijk dat barbiers de functie van plaatselijke aderlatei op zich namen. Ze namen hun rol heel serieus, door hun techniek zorgvuldig te verfijnen en nieuwe technologieën over te nemen. Naast het eenvoudige lancet had je de 'vlijm', een verend laatmes dat tot op een bepaalde diepte sneed. In later jaren werd dit opgevolgd door de 'scarificator', die bestond uit een dozijn of meer veermesjes die tegelijkertijd de huid inkeepten.

Barbiers die de voorkeur gaven aan een minder technologische en natuurlijker werkwijze konden ervoor kiezen medicinale bloedzuigers te gebruiken. Het effectieve lichaamsdeel van deze bloedzuigende parasitaire wormen bezit drie aparte kaken, elk bezet met zo'n honderd fijne tandjes. Ze boden een ideale methode om bloed uit het tandvlees, de lippen of neus van een patiënt af te tappen. Daarbij scheidt de bloedzuiger een anestheticum af dat de pijn vermindert, een anticoagulans die voorkomt dat het bloed stolt en een vaatverwijder die de bloedvaten van het slachtoffer oprekt en het vloeien vergemakkelijkt.

Om grootschalige bloedzuigersessies mogelijk te maken konden artsen overgaan op 'bdellatomie', wat betekende dat de bloedzuiger werd ingekeept, zodat het bloed in zijn zuigmond liep en dan uit de snee lekte. Dit voorkwam dat de bloedzuiger zich te snel volzoog en spoorde hem aan te blijven zuigen.

Er wordt vaak gezegd dat de huidige rood-witte barbiersstok van de kapper zinnebeeldig is voor de vroegere rol van de barbier als chirurgijn, maar die hangt in werkelijkheid samen met zijn functie als aderlater. Het rood staat voor het bloed, het wit is het tourniquet, de bol erbovenop symboliseert het koperen bloedzuigerbekken en de paal zelf vertegenwoordigt de stok die door de patiënt werd aangedraaid om de uitstroom van het bloed te bevorderen.

Intussen werd het aderlaten ook beoefend en bestudeerd door de belangrijkste medische kopstukken van Europa, zoals Ambroise Paré, in de zestiende eeuw de officiële koninklijke chirurg van vier Franse koningen. Hij schreef uitvoerig over dit onderwerp en gaf een grote hoeveelheid nuttige aanwijzingen en tips:

Indien de bloedzuigers met de blote hand worden aangevat, worden ze kwaad en raken zo buikvol dat ze niet willen bijten; daarom zult gij hen vasthouden in een witte en schone linnen doek en aan de huid zetten die tevoren licht is ingekorven of ingesmeerd met het bloed van een ander schepsel, want aldus zullen zij zich gulziger en vollediger vastzuigen aan het vlees en de huid. Om hen te doen afvallen, legt ge op hunne koppen wat pulver van aloë, zout of as. Indien iemand verlangt te weten hoeveel bloed ze hebben onttrokken, laat deze hen besprenkelen met verpulverd zout zodra ze losgelaten hebben, want aldus zullen ze het opgezogen bloed uitspuwen.

Toen de Europeanen de Nieuwe Wereld koloniseerden, brachten ze het aderlaten mee. Amerikaanse artsen zagen geen reden om te twijfelen aan de technieken die in de grote Europese ziekenhuizen en universiteiten werden onderwezen, dus beschouwden ook zij aderlating als een gangbare medische ingreep die in allerlei situaties kon worden uitgevoerd. Toen die evenwel in 1799 werd toegepast op de allerbelangrijkste patiënt van de natie, werd het gebruik ervan opeens omstreden. Was aderlating werkelijk een levenreddende medische ingreep, of onttrok ze juist het leven aan patiënten?

Recensie

door Tsenne Kikke

Jaren geleden heb ik met veel interesse en plezier het boek 'Code' van Simon Singh gelezen. Het werk viel op doordat de schrijver zeer goed gedocumenteerd was en heel onderhoudend zijn verhaal wist te vertellen. Ik was dan ook benieuwd om 'Bekocht of behandeld? De feiten over alternatieve geneeswijzen' te lezen en daar heb ik geen spijt van gekregen.

Coauteur Edzard Ernst was vroeger arts en homeopaat. Hij werkt momenteel als de eerste professor ter wereld in de alternatieve geneeskunde. De combinatie van beide schrijvers levert een zeer genuanceerde, onderbouwde invalshoek op dit veelbesproken thema.

Het opzet van dit boek is enerzijds de vele uiteenlopende alternatieve geneeswijzen onder een kritische loep te nemen, maar anderzijds ook om de leek een idee te geven van wat iets 'wetenschappelijk betrouwbaar' maakt. Het boek is zodanig opgebouwd dat de verschillende geneeswijzen afzonderlijk aan bod komen en dat de lezer doorheen de verschillende hoofdstukken, als een rode draad, steeds meer te weten komt over wetenschappelijke toetsing van geneeskundige toepassingen.

Drankjes, zalfjes, naalden, pillen, kloppen, energieën, ..., het komt allemaal ter sprake. Letterlijk van A (acupunctuur) tot Z (zuurstoftherapie), alle hippe therapieën worden nauwkeurig onderworpen aan de wetenschappelijke voorwaarden om de etiketten 'accuraat' en 'betrouwbaar' te verdienen. Doordat de auteurs ondertussen veel info geven over het ontstaan van de wetenschappelijke methode en de geschiedenis van de alternatieve geneeswijzen bespreken, is dit werk meer dan een opsomming van allerhande technieken.

Het werk is helder geschreven en neemt je op een vlotte, plezierige manier mee in de wereld van het alternatieve en het strikt wetenschappelijke. De nodige humor maakt het lezen nog aangenamer. Zo druipt de ironie van de opdracht in dit boek: 'opgedragen aan Z.K.H. de Prins van Wales', met name prins Charles die openlijk uitkomt voor zijn geloof in het alternatieve. Maar de kans dat prins Charles of gelijkgezinden dit boek ooit zullen lezen is klein. Door de toegankelijke schrijfstijl zou het boek in principe een heel breed publiek kunnen aanspreken, maar ik vrees dat dit niet het geval zal zijn. Hoewel de auteurs zich willen richten op de niet-fanatieke lezer (noch de overtuigde gebruiker/verstrekker van alternatieve zorgen, waarvan Charles één van de bekendste voorbeelden is, noch de ultieme scepticus) maar wel op een publiek dat openstaat voor argumenten van beide zijden, lijkt het me een boek dat niet de bedoelde doelgroep zal bereiken. Dit zou jammer zijn, want het werk is een mooie introductie tot dit boeiende en controversiële onderwerp.

- Els De Waegeneer -

"Alternatieve geneeskunde is gevaarlijke nonsens"

Edzard Ernst is de eerste hoogleraar in de alternatieve geneeskunde. In een nieuw boek maakt hij brandhout van de meeste alternatieve behandelingen. Deze week verschijnt van Edzard Ernst en Simon Singh 'Bekocht of behandeld: de feiten over alternatieve geneeswijzen'. 'Het eerlijkste en meest accurate onderzoek ter wereld', noemen de auteurs het zelf. En terecht. Ernst is hoogleraar aan de universiteit van het Britse Exeter. Singh is wetenschapsauteur, bekend van onder meer De oerknal.

Hoe is het eigenlijk mogelijk dat zoveel dokters in homeopathie geloven?

Edzard Ernst: Heel eenvoudig. Mensen die genezen, komen later bij je terug en zijn dankbaar. De mensen die niet beter zijn geworden, of patiënten die homeopathie onzin vinden, die zie je niet meer terug. Je ervaring is selectief: alleen de successen vallen op.

Een argument dat je heel vaak hoort, luidt: baat het niet, dan schaadt het niet.

Ernst: Een homeopatisch middel kan misschien ongevaarlijk zijn, maar dan is de vraag: is de homeopaat zelf ongevaarlijk? En daarop is het antwoord nee. Het niet opstarten van een effectieve behandeling kan je het leven kosten. Vergeet niet dat homeopaten ook actie voeren tegen vaccinatie, wat velen een van de grootste doorbraken in de geneeskunde zullen noemen.

Hoe zit het met de chiropractische therapie van de zogenaamde 'krakers'?

Ernst: Bij rugpijn helpt het een beetje. Al ben ik niet onder de indruk van die resultaten en zou ik een patiënt nooit aanraden om naar een chiropractor te gaan. Er zijn honderden gevallen bekend van mensen die een beroerte hebben gekregen nadat een chiropractor hun nek had gemanipuleerd. Als je dan toch een alternatieve behandeling van je rug wil, dan kun je beter naar de osteopaat dan naar de chiropractor gaan. Een osteopaat is zachter.

Maar osteopaten beweren bijvoorbeeld ook dat ze de kwaliteit van je darmflora kunnen onderzoeken door hun handen op je buik te leggen.

Ernst: En dat is nonsens. Al die diagnostische technieken zijn gevaarlijke fantasieën, want als een patiënt echt ziek is, zal de osteopaat daar niets van merken. Sterker nog: het zou best kunnen dat hij denkt dat er niets aan de hand is, terwijl je bijvoorbeeld darmkanker hebt. Het lijkt misschien onschuldige nonsens, maar het is in feite heel erg gevaarlijke nonsens.

- KNACK -

Bekocht of behandeld? Feiten over alternatieve geneeswijzen

Simon Singh & Edzard Ernst

Korte Inhoud

Uittreksel

Recensie

Koop dit boek bij