Boekrecensie van Sterker staan met je eigen verhaal door Arjen Barel

Met storytelling meer grip op je leven.

Met de storytelling methode van Arjen Barel krijg je in 5 stappen inzicht in de betekenis van elke gebeurtenis of situatie in je leven.

Arjen Barel ontwikkelde met 'Sterker staan met je eigen verhaal' een simpele methode van storytelling die je op elke gebeurtenis of situatie kunt toepassen. Hoe geven we betekenis aan het leven? Zeker op momenten van crisis, zoals een burn-out, het einde van een relatie of het verlies van een baan, is deze vraag cruciaal. Barel helpt hiermee al jarenlang leden van minderheden en mensen met een migratieachtergrond. Zijn methode is daardoor doorleefd en oprecht, er staat écht iets op het spel. Een no-nonsense en eerlijk verhaal over persoonlijke groei.

Uittreksel

Blz. 140 - Empathie

Het woord 'empathie' is een samenstelling van het oud-Griekse 'em' en 'pathos'. Het eerste betekent 'in' en het tweede `gevoel'. Daarmee geeft dit zeer duidelijk weer wat empathie is: invoelen of het overnemen van het gevoel van een ander. Ik denk hierbij meteen aan de loutering die Aristoteles in zijn 'Ars Poetica' centraal stelt, maar grappig genoeg werd het woord empathie in zijn tijd nog niet gebruikt. Het was de Duitse filosoof Theodor Lipps die in de negentiende eeuw het begrip introduceerde, op basis van het reeds gebruikte Duitse 'Einfühlung'. Pas in 1909 introduceerde de Amerikaanse psycholoog Edward Titchener het Engelse empathy. Het denken over empathie lijkt dus relatief jong, maar betekent dit ook dat het empathisch vermogen iets van de afgelopen twee eeuwen is?

Integendeel. Empathie is er altijd geweest en het is onderdeel van ons bestaan. Het zit als het ware in ons DNA, zo kunnen we lezen in onder meer het werk van Frans de Waal, een Amerikaans/Nederlandse bioloog en hoogleraar aan de Emory Universiteit in Atlanta. Hij doet onderzoek naar het gedrag van mensapen en constateerde dat zij in staat zijn tot het tonen van empathie. Hij dook verder in deze materie en doet daar verslag van in zijn boek ‘Een tijd voor empathie’. Daarin verwijst hij ook naar het werk van andere wetenschappers in de psychologie en constateert hij, samen met hen, dat het tonen van empathie geen cognitief besluit is. We zijn eenvoudigweg empathisch. Hij illustreert dit onder meer met het gedrag van (jonge) kinderen. Als zij iemand verdriet zien hebben, bieden ze automatisch troost. Ditzelfde gedrag komt hij bij apen tegen.

Hierop voortbordurend toont hij ook de noodzaak van empathisch vermogen aan. Zonder het geven en ontvangen van empathie komt ons voortbestaan in gevaar. Hij onderbouwt dit door nadruk te leggen op het belang van het leven in groepen. Een fenomeen dat we in veel westerse samenlevingen rap kwijt lijken te raken, maar dat in veel andere samenlevingen en in de apenwereld nog steeds aan de orde van de dag is. De groep beschermt ons tegen gevaren van buiten, of dit nu vijandelijke legers of wilde dieren zijn. We moeten elkaar - in ieder geval binnen die groep - tot op zekere hoogte aardig blijven vinden om onze groep in stand te houden. Om te overleven, is empathie voor elkaar nodig. Het is de lijm tussen mensen.

Hoewel veel westerse samenlevingen momenteel erg op het individu gericht zijn, is de behoefte aan die lijm niet afgenomen. Op het moment dat ik dit schrijf zitten we met ons allen in een pandemie van ongekende omvang, veroorzaakt door Covid-19 ofwel het coronavirus. Een situatie die we niet makkelijk zullen vergeten net zoals andere ingrijpende gebeurtenissen in onze recente geschiedenis. Paradoxaal genoeg is het ook een situatie die juist ontstaan is omdat we te veel groepscontacten hebben en die ons noopt tot zelfisolatie. Dat laatste is wat velen van ons frustreert. Het feit dat we maar een beperkt aantal mensen mogen zien en niet zomaar even naar het café kunnen om daar een biertje met vrienden te drinken wordt met veel tegenzin geaccepteerd. In eerste instantie hadden we er nog wel vrede mee, maar inmiddels - geruime tijd later - begint het ons mentaal op te breken. Dit is onder meer terug te zien in de cijfers van mensen die in geestelijke nood zitten en het aantal mensen dat door een burn-out het werk neer moet leggen. Corona bewijst dat we nog steeds de groepsdieren van weleer zijn. De dynamiek van interactie met medemensen bepaalt ons, omdat die ons leven betekenis geeft. De noodzakelijke rol van de ander in het leren kennen van ons eigen verhaal komt hiermee haarscherp naar voren. Of zoals De Waal schrijft:

"Waarom bekommeren we ons om het gedrag van anderen of kortweg om anderen? Morele oordelen hebben uiteraard nog veel meer om het lijf, maar belangstelling voor anderen is fundamenteel. Wat zou menselijke moraal zonder een dergelijke belangstelling zijn? Die vormt het fundament waarop al het andere is gebouwd."

Vergelijk dit met het citaat van Richard Kearney in het eerste hoofdstuk, waarin hij stelt dat verhalen vertellen voor mensen even fundamenteel is als eten. Dan vallen verschillende puzzelstukjes op hun plaats. We moeten verhalen delen, omdat dit de manier is om die belangstelling in stand te houden en om ons leven vorm en betekenis te blijven geven. In die zin is eenzaamheid, zelfs buiten de huidige pandemie, een groeiend probleem in de westerse samenleving onder verschillende leeftijdsgroepen en een groot gevaar voor dat fundament. Ik hoef hier alleen maar de lone wolft te noemen die door binnenlandse veiligheidsdiensten worden aangemerkt als een grote dreiging voor de stabiliteit van onze maatschappij.

Maar dat probleem gaan we hier niet oplossen en het gaat hier niet zozeer over het delen van dat maatschappelijke verhaal, maar om de inzet van je eigen verhaal. Het fundament dat hierboven beschreven wordt, is daarvoor net zo belangrijk en je welbevinden hangt daar in grote mate vanaf. Frans de Waal schrijft zelfs dat lichaam en geest zozeer op een sociaal bestaan zijn ingesteld dat we hopeloos gedeprimeerd raken als het er niet is. Ik ga ervan uit dat dit niemands streven is. Kortom, zorg dat je verhaal er mag zijn en verteld mag worden.

Recensie

door Tsenne Kikke

De 48-jarige Arjen Barel noemt zichzelf storytelling-coach, dramaturg en regisseur. Hij besteedt een groot deel van zijn professionele leven aan het luisteren naar verhalen en het trainen van mensen in de kunst van het verhalen vertellen. Over hoe je een goed verhaal vertelt, ontwikkelde hij een eigen methode.

De weerslag van de door hem gebruikte methodiek is terug te vinden in dit zeer toegankelijke en instructief geschreven boek, waarbij hij niet voorbijgaat aan zijn eigen opgedane levenservaringen. Hij weet nog hoe heerlijk hij het vond in een gelovige, redelijk vrijzinnige omgeving op te groeien en dagelijks een stukje uit de bijbel voorgelezen te krijgen, maar ook om elke zondag naar de kerk te gaan. Zo is hij de kracht van religieuze verhalen gaan ontdekken, maar inmiddels ook die van andere verhalen, volksverhalen, mythische legendesen zelfs van familieverhalen.

Verschillende van die verhalen komen bij Barel ook terug om vervolgens aan te tonen dat er meerdere aspecten aan ieder verhaal zitten. Als Roodkapje alleen maar een mand naar haar zieke oma had gebracht, oma een dikke knuffel had gegeven en weer was teruggegaan naar huis, hadden we het verhaal nooit te horen gekregen. Je maakt er geen enkele luisteraar blij mee omdat er een essentieel onderdeel mist. Transformatie noemt de auteur dat: er gebeurt iets onverwacht dat grote impact heeft. Na het luisteren van zo’n verhaal zijn we volgens Barel in staat het goede van het kwade te onderscheiden, gevaar te herkennen en degenen die het verdienen lief te hebben. Verhalen kunnen dus houvast geven, wil hij maar zeggen.

Hoe een verhaal is opgebouwd legt Barel uit door vanuit zijn vak als dramaturg duidelijk te maken dat ieder verhaal een begin, een midden en een eind heeft. Vanzelfsprekend zou je zeggen, maar ieder onderdeel heeft weer zijn eigen aspecten; deze zijn weer onderverdeeld in onder andere expositie, conflict, verwikkelingen, climax, afwikkeling en oplossing.

Langer staat hij stil bij de elementen die ieder goed verhaal moet hebben in de domeinen 'universeel' (zoals in sprookjes), 'persoonlijk' (de boodschap de het heeft) en 'emotioneel'. Met name in dit laatste domein is kwetsbaarheid nodig. Zonder het tonen van kwetsbaarheid blijft een verhaal hangen in een anekdote die misschien wel even betekenis draagt, maar waarschijnlijk niet beklijft.

De grote waarde van dit boek ligt in de aanbeveling om met je eigen levensverhaal aan de slag te gaan - of, zoals Barel het noemt: op zoek te gaan naar de gelaagdheid in jezelf. Daarvoor komt hij met een toegankelijke oefening die hij ‘Tree of Life’ noemt, maar gewoon ‘levensboom’ mag van hem ook. Als lezer word je uitgenodigd een boom te tekenen en alle onderdelen nader in te vullen: van de oorsprong waarin je geworteld bent, naar de grond waarop je rust, de stam die staat voor je waarden en talenten, de takken die je wensen en dromen verbeelden, de bladeren die mensen verbeelden die hebben geholpen om te komen waar je nu bent en de vruchten die aangeven wat je wilt achterlaten.

Zo neemt Barel je mee naar wat moet leiden tot het schrijven van je eigen levensverhaal. Wacht daar niet mee tot je zelf in een crisis zit of komt, wil hij maar zeggen. Door te vertrouwen op je eigen verhaal kun je mogelijk voorkomen dat je levensboom tot omvallen leidt.

Dat dergelijke oefeningen ook confronterend kunnen zijn, daarvan is de auteur zich zeer wel bewust. Voor het geval dat er onverwerkte trauma’s naar boven komen verwijst de auteur uitdrukkelijk naar specialisten als psychologen en psychiaters.

Barel: "In een workshop is de facilitator heel belangrijk. In de tweede helft van het boek staan oefeningen. Daar moet een goede facilitator mee aan de slag. Die kan goed luisteren, begrijpt ook echt wat verhalen kunnen doen. Daar heb je best een aantal jaren ervaring voor nodig. Er zijn mensen die snel een goede training kunnen geven. Die kunnen dit boek als inspiratie gebruiken en samen met anderen ook die mooie reis maken die ik en wij van Storytelling Centre de afgelopen tijd maakte(n)."

'Sterker staan met je eigen verhaal' is een boek om er je voordeel mee te doen voor de ander en jezelf. Met storytelling meer grip op je leven krijgen, is dan ook de ondertitel van dit geslaagde boek. Een aanrader dus!

Tevens staat er hierover iets op de frontpagina vermeld.

Sterker staan met je eigen verhaal

Arjen Barel

Korte Inhoud

Uittreksel

Recensie

Koop dit boek bij