De aap uit de mouw

Frans de Waal

	Type:	Paperback
	Uitgever:	Uitgeverij Contact
	Gewicht:	275 gram
	Aantal Pagina's:	221
	ISBN:	90-254-3554-8
	ISBN-13:	978-90-254-3554-7
	Categorie:	Dieren
	Richtprijs:	€ 18,95

Korte Inhoud

Hoe zou een aap in gevangschap zich voelen? Volgens Frans de Waal waarschijnlijk net zo als een mens, want wees eens eerlijk: hoe vrij zijn wij? 's Ochtends in de file naar het werk, daar acht uur lang in een kantoor zitten, dan weer terug in de file, 's avonds na alle huishoudelijke taken uitgeblust in bed belanden om 's ochtends weer, et cetera.

Dank zij zijn jarenlange onderzoek naar gedrag van primaten, is De Waal ook een expert op het gebied van het menselijk gedrag geworden. Keken we allemaal maar eens door een biologenbril naar elkaar. Hoe werken egoïsme en compassie aan de onderhandelingstafel? Is overwicht genoeg om je zin door te drijven, of werkt charmeren beter dan compenseren?

Een boek vol nuttige en als altijd zeer leesbare eyeopeners: over volggedrag en inlevingsvermogen, killer apes en intelligent design.

Frans de Waal (1948) is hoogleraar psychologie aan Emory University in Atlanta en directeur van Yerkes Regional Primate Research Center aldaar. Hij staat in de top 100 van meest invloedrijke mensen van het tijdschrift TIME. Van hem verschenen eerder bij Uitgeverij Contact 'Van nature goed', 'Chimpanseepolitiek', 'De aap en de sushimeester', 'De aap in ons', 'De aap en de filosoof' en 'Een tijd voor empathie'.

Uittreksel

Blz. 141: Een oog voor de zwakken

Op psychopaten na bezitten alle mensen empathie: het vermogen met anderen mee te voelen en zich in hun toestand te verplaatsen. Dus dat een kandidaat voor het hoogste gerechtshof in Amerika empathie zou moeten hebben is bijna te vanzelfsprekend voor woorden, maar Barack Obama heeft het toch maar even gezegd toen hij in 2009 Sonia Sotomayor voor¬droeg voor het ambt.

Ik begrijp wel waarom de Republikeinen daarna een 'oorlog tegen empathie' zijn begonnen: ze ver-zetten zich tenslotte tegen álles wat de president doet of zegt. Maar empathie is een oud vermogen dat ontstond om de samenlevingen van zoogdieren bij elkaar te houden. We kennen en waarderen het in dieren, hetgeen verklaart waarom de meesten van ons liever honden en katten in huis halen dan leguanen of schildpadden. Die laatsten zijn net zo makkelijk te houden, maar aangezien reptielen verstoken zijn van empathie ontwikkelen we nooit dezelfde emotionele band met ze.

Dierlijke empathie, steeds meer een onderwerp van studie, strekt zich zelfs uit tot muizen en ratten. Zo is aangetoond dat de gevoeligheid voor pijn toeneemt bij muizen die een andere muis pijn hebben zien lijden. Deze aanstekelijkheid is alleen te zien tussen muizen die elkaar kennen: het werkt niet tussen vreemde muizen. Dat geldt trouwens ook voor de menselijke empathie, die sneller wordt opgeroe¬pen naarmate we dichter bij een persoon staan.

Sommige dieren gaan verder: ze begrijpen wat er met een ander gebeurt. Dus ze omarmen een soortgenoot die net is aangevallen of tonen intelligente hulpverlening. Toen een jonge chimpansee in een dierentuin in een klimtouw kwam te hangen en bijna stikte doordat het touw dubbel om zijn nek zat, ging de groepsleider op hem af, tilde hem met één arm op zodat de spanning in het touw wegviel, en bevrijdde hem met zijn vrije hand uit het touw voordat hij hem op de grond neerzette. Met enkele snelle handbewegingen was het jong gered. Dit vereist natuurlijk meer dan gevoelsoverdracht.

De menselijke samenleving kan niet zonder empathie. Adam Smith, de vader van de economische wetenschap, besefte als geen ander dat het najagen van eigenbelang dient te worden ingetoomd door fellow feeling, natuurlijke gevoelens van kameraadschap. Tijdens de Franse Revolutie werd de fraternité bezongen en de Amerikaanse president Abraham Lincoln beriep zich op de banden van het medegevoel. Hij had in het zuiden geketende slaven gezien, een beeld dat hem elke dag dwarszat, totdat hij de oorlog leidde die een eind maakte aan de slavernij.

Maar als empathie zo algemeen is en opgeroepen wordt door eenieder met wie we ons vereenzelvigen, is het dan wel zo'n goede eigenschap voor een rechter? Hoort Vrouwe Justitia niet blind te zijn? Dat hangt er¬van af. Indien iedereen dezelfde kansen zou hebben zouden we inderdaad graag volkomen neutrale rechters hebben, maar jammer genoeg kent elke samenleving sociale ongelijkheden. Het recht vraagt om een speciaal oog voor de zwakken in de maatschappij. We zijn tenslotte geen reptielen, is wat Obama scheen te willen zeggen.