Hongerige geesten

Gabor Maté

	Type:	Paperback
	Uitgever:
	Gewicht:	475 gram
	Aantal Pagina's:	432
	ISBN:	90-2021-877-8
	ISBN-13:	978-90-2021-877-0
	Categorie:	Verslaving
	Richtprijs:	€ 25

Korte Inhoud

De kernboodschap: aan iedere vorm van verslaving ligt trauma ten grondslag.

Of het nu gaat om de ‘prototypes van verslaafden’ (de eenzame alcoholist onder de brug, de succesvolle coke snuivende manager) of onze eigen verslavingspatronen (urenlang scrollen op je te telefoon, tachtig uur werken en het nog niet genoeg vinden of niet kunnen stoppen voordat die hele zak chips leeg is): we vertonen dezelfde patronen en hetzelfde gedrag als die van de tot de verbeelding sprekende zwaar verslaafden waar Maté over spreekt. We zijn allemaal hongerige geesten, op zoek naar verdoving én verlossing.

Verslaving in welke vorm dan ook is het gevolg van een psychische en spirituele leegte. Trauma, soms van generatie op generatie doorgegeven, speelt daarbij een grote rol. De meeste trauma’s lopen we op in onze jeugd, met alle gevolgen van dien op latere leeftijd: sociaal isolement en eenzaamheid, stress, angst en uiteindelijk dus die verslavende afhankelijkheid.

Oplossen in plaats van bestrijden

Maté pleit ervoor dat we de keten stop zetten door ons trauma op te lossen in plaats van verslaving bestrijden met een ‘war on drugs’. We zijn bang om te voelen, bang om bij onszelf na te gaan waar het werkelijk om gaat en dus blijven we de verlossing buiten onszelf zoeken in plaats van in onszelf.

Aan de hand van verhalen uit zijn praktijk, zijn eigen verslavingspatronen en de wetenschap gaat Maté naar de bron van verslaving. Hij laat ons ontdekken dat zelfinzicht en het openen van ons hart de weg is naar heling van verslaving.

"Waarheid leidt tot vrijheid, ook al kan ze pijn oproepen. Verslavingen komen voort uit geblokkeerde liefde, uit ons beperkte vermogen om kinderen lief te hebben zoals ze geliefd moeten worden, uit ons beperkte vermogen om onszelf en elkaar lief te hebben op de manier die we allemaal nodig hebben. Het openen van ons hart is de weg naar genezing van verslaving. We moeten mededogen aan de dag leggen voor de pijn in onszelf, en de pijn overal om ons heen." – Gabor Maté

Uittreksel

Slechte vervangers van liefde: gedragsverslavingen en hun oorsprong

Drugsverslaafden hebben een beperkte voorraad stoffen waaruit ze kunnen kiezen: ze hebben minder ontsnappingsroutes dan gedragsverslaafden. Een collega-arts in de Downtown Eastside verwoordde het als volgt: 'Ze hebben gewoon minder in hun plunjezak dan andere mensen.' Er zijn naar verhouding ontzettend veel mogelijke gedragsverslavingen. Hoe wordt de 'keuze' dan gemaakt?

Waarom kiest mijn zoon voor persoonlijke ontwikkeling of bloggen en waarom kiest iemand anders voor seks of gokken? Waarom activeert het kopen van cd's mijn dopaminecircuits en waarom heeft dwangmatig werken dat effect ook op mij? Ik legde die vraag voor aan Aviel Goodman, de autoriteit op het gebied van seksverslavingen die ik in eerdere hoofdstukken heb genoemd. 'Het heeft vooral te maken met welke ervaring verlichting brengt van datgene wat pijn doet,' zei hij. 'Bij veel mensen zou het kopen van cd's niet zo hoog op hun lijstje staan, maar ik vermoed dat muziek veel voor jou betekent, dat het voor jou een diepgaande emotionele ervaring is.'

En waarom zou dat dan zo kunnen zijn? 'Ten eerste heb je misschien een genetisch bepaalde gevoeligheid voor muziek,' opperde Goodman, `en je kunt beïnvloed zijn door de soort muziek waar je ouders naar luisterden. Maar je kunt ook heel vroeg in je leven door muziek beïnvloed zijn. Misschien werd je als baby wel vaak in een kamer alleen gelaten waar je niet geknuffeld werd maar waar je wel alles om je heen kon horen, waardoor je auditieve systeem een belangrijk kanaal werd voor de emotionele verbinding met de wereld om je heen.'

Deze psychiater uit Minnesota, die niets van mijn achtergrond wist, beschreef bijna exact wat ik (voor zover ik weet) als klein kind heb ervaren. Ik werd in 1944 in Boedapest geboren, twee maanden voordat de nazi's Hongarije bezetten. Mijn ouders waren Joods. We doorstonden de welbekende rampspoed die oorlog en genocide over de Joden van Europa afriepen. De eerste vijftien maanden van mijn leven was mijn vader er niet omdat hij in een dwangarbeiderskamp werkte en gedurende het grootste deel van die tijd wist geen van mijn ouders of de ander leefde of dood was. Ik was vijf maanden oud toen mijn grootouders in Auschwitz werden vermoord. Vele jaren later, niet lang voordat ze op 82-jarige leeftijd in Vancouver overleed, vertelde mijn moeder me dat ze zo depressief was na de moord op haar ouders dat ze op sommige dagen alleen maar uit bed kwam om voor mij te zorgen. Ik werd vaak alleen in mijn wiegje achtergelaten. In 'Het verstrooide brein' heb ik hier ook over geschreven:

Twee dagen nadat de Duitsers Boedapest waren binnengemarcheerd, belde mijn moeder de huisarts. 'Zou u naar Gabi willen komen kijken?' vroeg ze. 'Hij huilt al sinds gistermorgen bijna onophoudelijk.'

`Natuurlijk kom ik,' antwoordde de dokter, 'maar ik moet er wel bij zeggen dat al mijn Joodse baby's huilen.'

Wat wisten Joodse zuigelingen nu van nazi's, de Tweede Wereldoorlog, racisme en genocide? Wat ze wisten — of beter gezegd, overnamen — was de bezorgdheid van hun ouders. Die kregen ze met de melk van hun moeder binnen, hoorden het in de stem van hun vaders, voelden het in de gespannen armen en lichamen die hen dicht tegen zich aan hielden. Ze ademden angst in en namen verdriet in zich op. Maar werd er dan niet van hen gehouden? Niet minder dan van andere kinderen waar dan ook ter wereld.

Wanneer ouders als gevolg van innerlijke demonen die uit hun eigen jeugd stammen of door externe stressoren in hun eigen leven niet in staat zijn om de emotionele omgeving van hun kind te reguleren (niet binnen een aanvaardbare marge kunnen houden) moeten de hersenen van het kind zich aanpassen: door te dissociëren, door zich emotioneel af te sluiten en door manieren te vinden om zichzelf te kalmeren, bijvoorbeeld door wiegende bewegingen te maken, duimzuigen, eten, slapen of voortdurend naar externe bronnen van troost te zoeken. Dat is de altijd voor innerlijke onrust zorgende, altijd gapende leegte die de kern van verslaving vormt.

In de ongelooflijk overbevolkte en onhygiënische omstandigheden van het Joodse getto van Boedapest tegen het einde van de oorlog werd ik zo ziek dat mijn moeder vreesde dat ik aan ziekte of ondervoeding zou sterven. Toen ik bijna een jaar oud was liet ze me naar familieleden smokkelen die buiten het getto ondergedoken zaten. Toen ze de straat op ging oma me aan de vriendelijke maar volkomen onbekende niet-joodse bezoeker te overhandigen die me zou wegbrengen, wist ze niet of ze de volgende dag zou overleven, laat staan dat ze me weer zou zien. Mijn familieleden waren zorgzame mensen die zo goed als ze konden voor me zorgden, maar ik kan me zo voorstellen dat ze voor een één jaar oud kind volslagen vreemden waren. De natuurlijke reactie van een klein kind op een heftig emotioneel verlies is zich uit zelfbescherming in zichzelf keren. Ik heb een levenslange weerstand gevoeld tegen het ontvangen van liefde, niet tegen het feit dat er van me werd gehouden of zelfs tegen het verstandelijk weten dat er van me wordt gehouden, maar wel tegen het kwetsbaar en open aanvaarden van liefde op een diepgeworteld, emotioneel niveau. Mensen die geen liefde kunnen vinden of ontvangen moeten iets anders als plaatsvervanger vinden. Daar komen verslavingen om de hoek kijken.

Muziek geeft me het gevoel dat ik genoeg aan mezelf heb en word gevoed. Ik heb niets of niemand nodig. Ik baad erin als in vruchtwater; het omringt en beschermt me. Het is ook stabiel, altijd beschikbaar en iets waarover ik controle heb, dat wil zeggen dat ik ernaar kan grijpen wanneer ik wil. Als ik dat wil, kan ik ook muziek kiezen die mijn gemoedstoestand weerspiegelt of die me tot rust brengt. Over mijn uitstapjes naar Sikora's kan ik zeggen dat het zoeken naar muziek me een gevoel van opwinding en spanning geeft die ik meteen kan kanaliseren en een beloning die ik onmiddellijk kan krijgen, in tegenstelling tot andere spanningen in mijn leven en andere beloningen waarnaar ik verlang. Muziek is een bron van schoonheid en betekenis buiten mezelf die ik als de mijne kan opeisen zonder dat ik hoef te onderzoeken hoe ik er in mijn leven voor zorg dat ik deze dingen niet rechtstreeks ervaar. Verslaving is in dit opzicht de weg van de luie man naar transcendentie.

De oorzaken van mijn werkverslaving zijn me duidelijk. Het maakt niet uit hoeveel ze in haar hart van haar kind houdt — en mijn moeder hield met haar hele hart van mij — een kind met een depressieve moeder ervaart voortdurend dat het iets tekortkomt en diepgaande ontreddering. Een elf maanden oud kind moet haast wel een cataclysmische breuk in de orde der dingen ervaren wanneer hij aan vreemden wordt overgeleverd en zijn moeder abrupt uit zijn leven verdwijnt. Dit soort ervaringen kunnen ook een diepe indruk in de psyché achterlaten en ze brengen veranderingen in de hersenfysiologie teweeg die een leven lang kunnen duren, hoewel we later zullen zien dat het niet altijd zo hoeft te zijn.

Mijn gevoel van eigenwaarde, dat niet gebaseerd is op wie ik ben, heb ik uit mijn werk gehaald. En in het beoefenen van de geneeskunde vond ik de perfecte baan om mijn nut en onmisbaarheid te bewijzen. Het is heel lang onmogelijk voor me geweest om werk af te slaan. Het medicijn van 'gewild zijn' was veel te krachtig om te weigeren. Bovendien had ik het nodig om voortdurend bezig te zijn, want dat was de enige manier om de angst of depressie of lusteloosheid buiten te houden die altijd in de periferie van mijn psyché op de loer lagen. Zoals elke verslaafde gebruikte ik mijn verslavingen om mijn gemoedstoestand te reguleren, mijn innerlijke beleving. Als mijn pieper in het weekend stilviel voelde ik me leeg en prikkelbaar. Dat waren gewoon ontwenningsverschijnselen.

Dezelfde dynamiek zien we bij eetstoornissen. Je zou je kunnen afvragen hoe het mogelijk is dat een activiteit die essentieel is voor onze overleving zo vervormd kan raken en de gezondheid van een mens ondermijnt, soms zo erg dat iemand korter leeft. Hoewel het gebruikelijk is om de schuld van de huidige epidemie van obesitas te wijten aan de consumptie van junkfood en een zittend bestaan, zijn dit slechts de gedragsmatige uitingen van een diepere psychologische en sociale malaise.

In de ontwikkeling van de mens heeft de inname van voedsel een functie die veel verder gaat dan de voor de hand liggende voedingsfunctie. Na de geboorte vervangt de tepel van de moeder de navelstreng als bron van voedingsstoffen voor het kind en het zorgt ook voor voortdurend lichamelijk contact tussen moeder en kind. De nabijheid van het lichaam van een ouder komt ook tegemoet aan de emotionele behoefte aan hechting, die voor het kind even basaal is als de behoefte aan fysieke voeding.

Als baby's angstig of overstuur zijn, worden ze getroost met een menselijke tepel of plastic fopspeen, met andere woorden, een relatie met ofwel een natuurlijk voedend 'voorwerp' of iets wat daar sterk op lijkt. Zo gaat de geest van het kind emotionele voeding en orale voeding of kalmering met elkaar associëren. Aan de andere kant zal emotionele ontbering net zozeer een verlangen naar orale stimulatie of eten opwekken als honger. Kinderen, die na hun kindertijd op hun duim blijven zuigen, proberen zichzelf te kalmeren; dat is altijd een teken van emotioneel leed. Behalve in zeldzame gevallen van een lichamelijke ziekte is het zo dat hoe zwaarlijviger iemand is, des te meer hij in een cruciale periode in zijn leven op emotioneel vlak tekort is gekomen.

Koop dit boek bij

---

Bestellen