Factor Angst: hoe werkt het brein tijdens een economische crisis?

Angst kan het lichaam overmeesteren en ons dingen laten doen die we anders nooit zouden uitvoeren.
door Tsenne Kikke - dinsdag 29 april 2025 16:39

Drie weken nadat de aandelenmarkt in elkaar plofte, sprong Lawrence J. Fava in de Schuylkill Rivier van Philadelphia. Hij was een immobiliënmakelaar van middelbare leeftijd, en reageerde totaal vertwijfeld en dolgedraaid op de verliezen die hij had geleden. Dit wist men omdat hij een zelfmoordnota had achtergelaten. Hij liet die afscheidsbrief op de Girard Avenue Brug achter en sprong toen in de diepe duisternis, regelrecht het koude water in. Maar Fava overleefde de val - want, van zodra hij het ijskoude water raakte, had hij onmiddellijk spijt van zijn wanhoopsdood. Niet hijzelf, natuurlijk, maar 'iets' in hemzelf.

Fava dacht dat de Schuylkill Rivier de enige oplossing was. Spijtig genoeg geen oplossing voor zijn financiële problemen, maar dé oplossing voor de angsten die de rust van zijn denken hadden weggekaapt. Angst voor de toekomst besloop hem, dag en nacht. Hij voelde zich 'als een onschuldige persoon die, wegens al zijn verliezen, eeuwig zal moeten blijven lijden'. Maar van zodra de inhoud van de rivier hem omsloot, werd hij plotseling door een nieuwe angst overvallen; een angst, die hij moeilijk kon beschrijven. Hij was bang van een 'helder iets' dat in dat moment in hem tegenwoordig was. Fava verkreeg uitzicht op zijn situatie en klampte zich vast aan een voet van de brugzuil vanuit een wanhopige innerlijke wens om zijn beslissing ongedaan te maken.

Met het oog op de huidige gesmolten economische wereld hebben sommige mensen veel meer redenen om zich zorgen te maken dan anderen - vooral zij die hun spaarcentjes op dit ogenblik dringend nodig hebben. Het is dus vooral voor die personen dat angst een bepaald doel in zich meedraagt: het zet aan tot actie teneinde verdere verliezen koste wat kost te vermijden. Maar voor al de anderen blijft wat er in de aandelenmarkt over de volgende 3, 10 of 20 jaar zal gebeuren een groot vraagteken. Wat zal er van onze huidige spaarcentjes tegen dan zijn geworden?... Want, tegen dan zullen we ze nodig hebben. We kunnen de financiële toekomst niet voorspellen en daardoor kan angst in het onderbewustzijn sluimerend aanwezig zijn.

Het deel van het brein, dat in die momenten van bang zijn alles overneemt, wordt 'amygdala' genoemd. Het is een oeroude amandelvormige kern van neuronen die diep in onze temporale lobben verscholen zit en deel uitmaakt van het limbisch systeem. De amygdala legt verbanden tussen informatie die van verschillende zintuigen afkomstig is en koppelt deze aan emoties. De amygdala is dus ontworpen om overdreven gevoelig te zijn voor bepaalde dingen - dingen, zoals al wat oncontroleerbaar en/of oneerlijk is. Maar diezelfe amygdala is opmerkelijk vergevingsgezind ten opzichte van veel dodelijkere bedreigingen, die het tot een kleinere schaal reduceert alsof het iets minder erg is, zoals: de mogelijkheid om in een verkeersongeval betrokken te zijn - of, het risico om een hartaanval te krijgen.

De amygdala verafschuwt vooral het onvoorspelbare. Laboratoriumexperimenten met ratten, maar ook met mensen, toonden aan dat beide soorten eerder een voorkeur hebben voor voorspelbare schokken dan voor onvoorspelbare schokken. Dit komt omdat in een normale dag het brein met shortcuts werkt.

'Shortcuts' kunnen we vertalen als 'kortere wegen zoeken'. We herkennen patronen om in fracties van seconden bliksemsnelle oordelen te vellen over wat we zien. Shortcuts zijn onverbiddelijk efficiënt, hetgeen een belangrijk iets is voor een orgaan dat slechts 40 watt stroom verbruikt per verrichting. Maar, hoe meer we met onzekerheden worden geconfronteerd, hoe meer shortcuts ons brein daarvoor gebruikt. En deze shortcuts leiden onherroepelijk tot een groot aantal voorspelbare vergissingen...

Shortcuts maken ons, bijvoorbeeld, vatbaar om die dingen te doen die iedereen doet - of, datgene wat sommige personen ons zeggen dat we moeten doen. Het brein is niet in staat - en kan het zich ook niet veroorloven - om alles in een milliseconde van tijd te re-evalueren. Dit heeft als gevolg dat het eerder de opinies van anderen zal aannemen en het als het zijne zal beschouwen.

In een toestand van sterke onzekerheid wil het brein kost wat kost iets doen - eender wat. Dit gaat meestal gepaard met ons instinctcentrum. Bijvoorbeeld: indien we door iets gekwetst worden, zullen we reflexief in onszelf kunnen terugtrekken.

Gelukkiglijk heeft onze brein nog vele andere eigenschappen, en één daarvan is 'flexibiliteit'. Van zodra we onze zwakheden kennen, kunnen we er compensaties voor gaan zoeken. Het deel van jouw brein dat geassocieerd wordt met het zogenaamde 'bewuste denken', zit in de frontale kwab en die staat direct in verbinding met de amygdala en kan het dan ook tot rust brengen. Maar dit vereist een beetje inspanning, en creativiteit. Je bent het meest productief van zodra je (h)erkent dat een angstgevoel een heel normaal verschijnsel is in een omgeving van onzekerheid. Kijk naar dat angstgevoel en geef jouw gevoelens geen kans om ermee te gaan spelen - want, dan transformeren ze tot emoties. En, emoties hebben nu eenmaal een wispelturig karakter.

Gemakkelijker gezegd dan gedaan, zou ik durven schrijven. Alles voelt goed aan zolang alles goed gaat. Maar het mechanische gedeelte van de totale mens reageert zonder uitzondering op elke prikkel van buitenaf. Vragen, die we ons onder andere kunnen stellen, zijn: 'Maar wat als er innerlijke paniek uitbreekt?' 'Wat als ons brein op hol slaat?' Het gewone brein is zich helemaal niet bewust van hoe het mechanische gedeelte in het lichaam, waarin het verblijft, functioneert. En, de hersenen kunnen op zichzelf niet nadenken. Daarom is mechanica van toepassing op de mens, geen psychologie.

De hamvraag is: hoe kan een mens in godsnaam zijn brein controleren in die momenten dat het brein dat gehele lichaam controleert?... Sterker zelfs: het brein controleert te allen tijde het lichaam - met als gevolg, dat we die vraag nooit op een zinnige manier kunnen beantwoorden. Toch niet als de mens blijft wat hij nu is, zijnde: een lichaam dat door de hersenen wordt geregeerd. Zonder zelfkennis, een grondige kennis van het gehele zelf, kan een mens nooit of te nimmer de vele vragen die we aan onszelf stellen beantwoorden. Om die reden is het dan ook wijs om te roeien met de spanen die we hebben.

In die momenten dat angst ons overvalt, kunnen we overwegen wat het ergste is dat ons kan overkomen. Wat zul je eerst doen en wat daarna? Vooraf gecontempleerde acties kunnen elk levensgevaar mentaal verkleinen en nieuwe mogelijkheden introduceren. We geraken heel sterk gehecht aan een toekomst die we mentaal hebben geconstrueerd. Hoe sterker je je aan jouw eigen verhaal vastklampt, hoe meer kans dat het ook zo zal zijn. De mens schept nu eenmaal, bewust of onbewust, zijn eigen toekomst.

Nadat Fava in de rivier was gesprongen wist, of herinnerde, zijn brein zich hoe het lichaam zich moest gedragen. De man hield zich instinctief aan de pilaar vast totdat hij door een politieboot werd gered. Zij brachten hem naar het hospitaal waar hij vrij snel herstelde.

"Vind mensen, die in zichzelf zowel de motivatie als de aangeboren drijfveer hebben om aan hun Innerlijke Zelf te werken, en we zullen hen gidsen."

- DIMschool vzw, de énige gespecialiseerd in Zelfkennis, zijnde: het kennen van het Zelf -
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

En, voel jij je geroepen om Spiritualia te sponsoren?
Klik dan op deze link. Alvast bedankt!

Overschrijven kan ook via: IBAN: BE22 7795 9845 2547 - BIC: GKCCBEBB

- Indien je zo'n (bak)steentje bijdraagt, ook eventueel via een aankoop of een Zoek&Vind abonnement, mogen we jouw naam hieronder publiceren? Laat het ons weten! -