Thermostaat twee graden kouder? Vroeger was een koud huis heel gewoon…

"We kropen met warme dakpan of warm brood met vier in bed."
door Tsenne Kikke - zondag 9 oktober 2022 19:05

Geen 20 graden in huis ’s winters? Nog niet zo lang geleden was dat normaal. Mensen, waaronder ikzelf als kind, trotseerden de kou zonder centrale verwarming, radiators of dubbele beglazing. In het 'Nieuwsblad' getuigden lezers over ijsbloemen op de ruiten, warme dakpannen in bed en over de goede oude Leuvense stoof uit hun jeugd. Allemaal kortverhalen waarin ik mezelf kon herkennen...

“De thermostaat zal thuis een graadje of twee lager moeten”, hoor je tegenwoordig wel eens mopperen ten gevolge van de hoge energieprijzen. Het vooruitzicht dat het niet altijd en overal in huis twintig graden is, doet sommigen gruwen. Nochtans was het vroeger heel gewoon. En ‘vroeger’ is dan nog niet eens zo heel lang geleden: cv-ketels met waterpomp en thermostaat deden midden jaren zestig van de vorige eeuw pas hun intrede.

"Onze verwarming bestond uit één kolenkachel voor heel het huis. Termen als isolatie, dubbele beglazing of EPC-norm behoorden ooit tot de ver-van-mijn-bedshow. Eén roezemoezende kachel in huis, ijsbloemen tegen de ruiten, warmwaterkruiken in bed en krantenpapier onder je kleding, zó kleumde je toen de winters door. Een warmwaterkraan - laat staan een douche - bestond niet, je poedelde aan de lavabo of in een zinken tobbe. Bij vorst was het klappertanden geblazen in de onverwarmde buiten-wc in de achtertuin, in alle niet-bekachelde kamers gold een bibbertemperatuur. Veel lezers hebben die kouwelijke situaties in hun jeugdjaren aan den lijve ondervonden. Sommigen koesteren de 'warme gezelligheid' in de kille woningen van toen."

“Ik ben een nakomertje, de jongste van zeven kinderen. Mijn ouders hadden twee wereldoorlogen meegemaakt en in overleven waren ze experts. Ik werd wel wat Spartaans opgevoed. De verwarming bestond uit één kolenkachel voor heel het huis. Warm water nodig om je te wassen? Dan moest de fluitketel op die kachel. De wc stond buiten, tien meter van het huis af. En de winters waren toen nog écht koud: ik heb veel ijsbloemen op de ruiten gezien. Maar als ik terugdenk aan die tijd, krijg ik het van binnen warm. Het was een prachtige tijd. Ik schaamde me wel om mijn lief mee naar huis te brengen: haar ouders hadden pas gebouwd, ze woonden in een huis met centrale verwarming, een toilet binnen. Ik dacht dat ik daar in een paleis terechtgekomen was. Daarmee vergeleken was het bij ons thuis primitief.” - Luc Reynders, Riemst -

IJsbloemen

“Toen we pas getrouwd waren, in 1978, huurden we een oud huis: geen isolatie, enkel glas en geen centrale verwarming. Wel een kolenkachel in de living en eentje in de keuken, maar die wilde niet branden als de wind slecht stond. In de badkamer naast de keuken hing een elektrisch radiatortje, maar dan wel pal boven het bad. Levensgevaarlijk eigenlijk. De wc was buiten: daar moest je je behoefte doen op een houten plank. Jawel, eind jaren zeventig zaten we daar nog op een houten plank. Ik herinner mij dat we daar enkele strenge winters hebben meegemaakt. Wij sliepen boven op een kamer onder het pannendak en in de winter vroor het toen ’s nachts zo erg dat de ijsbloemen op de vensters zo dik werden dat we het raam niet konden sluiten. ‘s Morgens stond de rijm gewoon op onze dekens. Dan moet je elkaar ook wat warm houden, hè. De winters van in mijn kindertijd waren ook niet voor de poes. Ik weet nog dat we niet naar school hoefden omdat er te veel sneeuw lag en dat de kanalen dichtvroren. Elk jaar was er sneeuw. Dat waren nog eens echte winters.” - Paul Palmans, Bocholt -

Dakpan

“Ja, ik heb die ijskoude winters gekend, maar ik heb ze allemaal overleefd. Toen was daar geen gezeur over. Mijn ouders hielden schapen en we kregen ’s winters schapenvellen in bed. Bij het uitademen zag je de damp uit je mond komen, dat was ook mooi. En na school zaten we samen rond de Leuvense stoof weesgegroetjes te bidden en dan trakteerde moeder ons op appeltjes uit de oven. Verwarmen, koken, de was drogen,... alles gebeurde met die Leuvense stoof.” - Mia Melotte, Genk -

IJspegels

“Wij waren thuis met vijf broers die op één kamer sliepen. Wie ’s winters eerst ging slapen, koos de dikste jas om op bed te leggen als extra laag. Op onze slaapkamer hingen de ijspegels aan het raam, binnen en buiten. Als je niet oppaste, hingen ze aan je neus. We kregen ’s winters ook ’n dakpan mee naar bed: die werd eerst warm gemaakt op de stoof. Soms belandde er een warm brood mee in bed. En soms kregen we een nieuwe matras: dat was dan ander stro.” - Lucien Vanrusselt, Alken -

Een basseng

“Wij woonden in een huis dat nog van mijn grootouders was geweest, een boerderijtje met enkel glas. De winterse ijsbloemen op onze ruiten vond ik prachtig als kind. We lagen ’s winters met vier kinderen dicht tegen elkaar in bed. Een waterkruik en een stel dikke dekens - je kon bijna niet meer bewegen door het gewicht - hielden ons warm want er was maar één kachel in huis. Aan die kachel aten we warme pudding, en dan moesten we onder de wol. Wassen gebeurde in een zinken kuip, een basseng: de eerste die erin mocht, had warm water, de laatste lauw. Dat wassen moest rap-rap gebeuren. De wc was buiten en voor ’s nachts hadden we een emmer. Dat vonden we minder. Voor het overige was het een gezellige tijd.” - Greta Vaes, Heusden-Zolder -

Steenharde duiven

In steenkoude slaapkamers durfde het al eens voorkomen dat het glas water waaraan oma ’s nachts haar vals gebit toevertrouwde, ’s ochtends bevroren bleek. Goed voor een frisse adem en een lollige anekdote voor de kleinkinderen. Maar strenge winters konden helaas veel lelijker huishouden. Niet overal lagen kooltjes in een goed opgepookte kachel te gloeien of kon een radiator de snijdende kou breken. Soms vroren mensen simpelweg dood in bed. Of op het openbaar vervoer.

“Tengevolge van de koude is een 74-jarige vrouw te Brugge plotseling in den tram overleden”, meldde 'Het Belang van Limburg' op 12 januari 1940.

“Twee doden door koude te Mechelen”, luidde een titel in onze krant van 18 februari 1970. “Twee alleenwonende bejaarden, de 72-jarige Jozef Van Houdt, Zeelstraat 97 te Mechelen, alsmede de 66-jarige Martin Stoffels, wonende nummer 68 van dezelfde straat, die beiden reeds een paar dagen vermist waren, werden dinsdag levenloos in hun slaapvertrek aangetroffen, vermoedelijk overleden ingevolge de koude.”

IJzige winternachten deden ook dieren de das om. Duiven 'zo hard als steen' koekeloerden dan in de galmgaten van de kerktoren. Geen enkel bimbambeieren kon hen nog verjagen, ze waren morsdood. Een warme stal bood geen garantie leert een artikeltje uit 'Het Belang' van 12 februari 1956: “Op het gehucht Grote Bievelen, Meerheim, Bilzen, sloeg de vorst hard toe in het landbouwbedrijf van Emiel Bollen-Gerits. Toen hij ’s morgens in de zwijnenstallen kwam stelde hij vast dat een veertigtal biggen, een zestal weken oud, doodgevroren waren.”

Horror

Wat mensen vroeger ook graag deden in de winter, is kouten over hoe koud het nóg vroeger was in de winter. “De menschen die in ‘t jaar 1700 of vroeger geboren werden, en een halve eeuw of langer leefden, konden nog eens meepraten over strenge winters!” rapporteerde 'Het Algemeen Belang der Provincie Limburg' op 7 februari 1914. “Want in 1738 winterde het 157 dagen, het was zoo koud, dat de vogels zich met de hand lieten grijpen. En daarna kreeg men den ontzettend strengen winter van 1739 op ‘40. Overal vroren er menschen en beesten dood.”

Een sprookje als 'Het meisje met de zwavelstokjes', of een fictief verhaal als 'Nello en Patrasche' stonden niet zo ver af van de horror uit dergelijke winters.

Op 23 januari 1940 schreef 'Het Belang van Limburg' andermaal over voorgaande koude winters: “In deze dagen, nu bijna gansch Europa wordt bezocht door een koudegolf, gaan de gedachten terug naar vroegere, buitengewoon strenge winters, waarin men kon spreken van ware koude-records. Koud is het - maar men kan zich troosten met de gedachte, dat het toch nog lang zoo erg niet is als in 1929, toen de kranten in bijna alle landen van Europa weken lang vol stonden met de schrikbarendste berichten over de ontzettende koude.”

Er volgde een oplijsting van mensen en dieren die in heel Europa spectaculair doodgevroren waren in 1929: “Zelfs de lagunen van Venitië waren toegevroren”. Maar het kon nóg erger: “Ruim vijf eeuwen terug, in 1423, reed men over de ijsvlakte, welke de Oostzee bedekte. In 1492 kenmerkte de winter zich eveneens door groote gestrengheid, zoodat de prijzen der levensmiddelen enorm stegen. In 1635 ving de vorstperiode aan acht dagen voor Kerstmis en nam eerst een einde op 18 maart 1636, het was zoo koud dat ‘de Spaansche wijn in den kelder bevroor’. In 1668 was het ijs dat de Belt bedekte, nog zoo sterk, dat men er op 9 maart nog 900 ossen overheen kon drijven.”

Bron: Het Nieuwsblad

"Vind mensen, die in zichzelf zowel de motivatie als de aangeboren drijfveer hebben om aan hun Innerlijke Zelf te werken, en we zullen hen gidsen."

- DIMschool vzw, de énige gespecialiseerd in Zelfkennis, zijnde: het kennen van het Zelf -
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Voel je je geroepen om Spiritualia te sponsoren?
Klik hier en, alvast bedankt!

Overschrijven kan ook via: IBAN: BE22 7795 9845 2547 - BIC: GKCCBEBB

- Indien je een (bak)steentje bijdraagt, mogen we jouw naam hieronder publiceren? -