In het lijvige boek 'Het verraad van Anne Frank' wordt verklaard dat Anne Frank waarschijnlijk door de Joodse notaris Arnold van den Bergh verraden werd.
Een internationaal team heeft voor ruim vijf jaar onderzoek gedaan naar de vraag wie de nazi’s in 1944 heeft verteld dat Anne Frank met anderen was ondergedoken in het Achterhuis in Amsterdam, waar ze haar beroemde dagboek schreef. De notaris zou schuldig zijn aan het verraad, waarmee hij zijn familie zou hebben willen redden van deportatie.
Het internationale ’coldcaseteam’ onder leiding van de Nederlandse onderzoeker Pieter van Twisk stelde met 85% zekerheid te weten dat Arnold van den Bergh destijds uit lijfsbehoud onderduikadressen zou hebben doorgespeeld aan de Sicherheitsdienst. Waar of onwaar?...
Eigenlijk zou je zélf het boek moeten lezen om er een persoonlijke mening op na te kunnen houden. Nadat ik het uitgelezen had, kwam ik tot eenzelfde conclusie als die van de directeur van de 'Nederlandse Anne Frank Stichting'. Hij noemde het onderzoek ‘heel goed en zorgvuldig’, maar volgens hem ontbreken belangrijke elementen en is er nader onderzoek nodig.
In elk geval is het een boek met een meest interessante inhoud - en, het zijn vooral de reacties - inclusief die van de onvermijdbare critici - die daarvan het bewijs zijn.
Anders gezegd: zoals gewoonlijk is er voor elke pro een contra.
"Het onderzoek naar het verraad van Anne Frank deugt van geen kanten," zei de directeur van het in Zwitserland gevestigde 'Anne Frank Fonds'. "Op bijna elke pagina staan feitelijke onjuistheden." Maar welke die zijn, gaf hij natuurlijk niet aan.
"We hadden gehoopt op serieus en op feiten gebaseerd onderzoek," zei een teleurgestelde fondsvoorzitter, John D. Goldsmith, in de Zwitserse krant 'Blick'. Volgens hem is er geen wetenschappelijk bewijs geleverd in het ‘commerciële’ onderzoek. Eerder hadden historici al twijfels geuit over de onderzoeksmethoden en -resultaten. Goldsmith vond het storend dat internationaal blijft hangen dat ‘een Jood door een Jood is verraden’. De conclusie grenst - volgens hem - aan een complottheorie. 't Doet me een beetje denken aan het feit dat de Jood Jezus 'zogezegd' door Joden aan het kruis werd gehangen...
John D. Goldsmith: "We wisten van het project. Wij hoopten op serieus en op feiten gebaseerd onderzoek. Maar we waren teleurgesteld door de manier waarop het onderzocht was."
Waarom ben je teleurgesteld?
Er zijn een aantal punten. Het Anne Frank Fonds in Basel heeft een basiscredo: er wordt geen geld verdiend op de ruggen van Holocaustslachtoffers. De genoemde onderneming is altijd commercieel geweest. Dit verontrustte ons vanaf het begin. Sinds de publicatie is het 'Dagboek van Anne Frank' door Holocaust-ontkenners een vervalsing genoemd. Momenteel wordt het misbruikt als een identificatiefiguur voor anti-vaccinatie. Op een moment als dit vraag ik me af: is een dergelijk project niet een symptoom van een wijdverbreid probleem in de omgang met de geschiedenis?
Was dat de reden waarom het Anne Frank Fonds zich jaren geleden van de onderzoekers distantieerde?
We hebben ons niet publiekelijk gedistantieerd. Ik zou echter voorzichtig zijn met de term onderzoeker. Achter de "Cold Case Anne Frank" zit een bedrijf, geen universiteit. Toen dit bedrijf ons een paar jaar geleden benaderde, zagen wij af van samenwerking, wij stelden onze archieven niet ter beschikking. Wij vermoedden al in een vroeg stadium dat een serieus onderzoek met een open einde om commerciële redenen waarschijnlijk niet mogelijk zou zijn. Natuurlijk hebben we het team uitgenodigd om vragen over documenten in te brengen. Die zijn nooit gekomen.
Historici waren er zeker bij betrokken. Zeker. Maar geen specialisten van de Tweede Wereldoorlog, geen specialisten voor het onderwerp van het verraad van de Joden in Nederland. Wij werden ons snel bewust van het gebrek aan deze deskundigheid en dat wordt nu duidelijk. Sinds maandag hebben experts het boek verscheurd, er staan feitelijke fouten op bijna elke pagina.
Welk perspectief ontbreekt er in jouw gezichtspunt?
Ten eerste ontbreekt het ons eenvoudigweg aan bewijs voor de stellingen. Alleen al in Nederland zaten tijdens de oorlog zo'n 20.000 joden ondergedoken. Daarvan zijn er ongeveer 8.000 verraden. Bij de behandeling van het onderwerp 'verraad' zou ik willen dat de aandacht niet alleen op Anne Frank was gericht. Maar zonder haar naam, denk ik niet dat het boek veel aandacht zou krijgen buiten Nederland.
Zoals u zegt, hebben de deskundigen snel gereageerd: Nederlandse historici hebben scherpe kritiek op het boek en het hele onderzoek. Is daarmee de discussie niet beslecht?
De vernietigende reactie kwam snel, vooral in Nederland. Internationaal werd de oorspronkelijke krantenkop echter niet aangevochten. De lezer in Minnesota of Chili of elders heeft nu in gedachten: Anne Frank werd verraden door een Jood. Punt. De collaterale schade voor de Joodse gemeenschap is groot, en het zal jaren van onderwijswerk vergen om de gevolgen te verwerken.
Welke effecten neem je momenteel waar?
De antisemieten verheugen zich. In de sociale media wordt de Joodse gemeenschap, vooral in Nederland, fel aangevallen. Als het verhaal van dit verraad waar zou zijn, zou het volkomen in orde zijn om er verslag over uit te brengen en het bewijsmateriaal te classificeren. Maar dit bewijs wordt gewoon niet geleverd. Het simpelweg verspreiden van een beschuldiging die dan een soort feit wordt in de publieke dynamiek grenst aan een samenzweringstheorie. En samenzweringstheorieën blijven lang hangen, dat weten we.
Arnold van den Bergh, een Amsterdamse notaris en lid van de Joodse Raad, was met een waarschijnlijkheid van 85% de man die de familie Frank verraadde, zo betoogt het team. Wat vind je van dit vonnis?
In de rechtbank wordt iemand schuldig of onschuldig geacht, zonder overtuigend bewijs is er geen schuldig vonnis. Van den Bergh kan zich vandaag niet meer verdedigen. Overal in Europa waren er Joodse raden, net zoals er overal in Europa collaborateurs waren. Dat is de historische achtergrond. Van den Bergh en vele anderen bevonden zich in een onmogelijke situatie.
Daar valt over te praten, nietwaar?
De rol van de Joodse raden moet zeker besproken worden, maar niet op deze manier. Nu is de kern van de zaak: een Jood verraadt Joden. Dat blijft in het geheugen hangen en dat is verontrustend. De waarheid is: Nederlanders hebben Joden verraden in het kader van een ingewikkeld verraadsysteem. Er zijn talrijke boeken en uitstekende onderzoekspapers over dit onderwerp.
Een deel van je familie komt uit Nederland.
Aan mijn moeders kant, ja. En alles was erin vertegenwoordigd: het verborgene, het verradene, het verzet. Het zijn deze verhalen van de individuele families die het verwerken van deze periode tot op de dag van vandaag zo pijnlijk maken.
Moest er volgens u aan het eind gewoon een dader worden aangewezen?
Ja, dat is precies het verschil met onderzoek met een open einde. Het project begon met de aankondiging dat het verraad zou worden opgelost. In dit geval moest een investering lonen. De belangrijkste stelling is immers niet nieuw en werd reeds in 2003 door David Barnouw naar voren gebracht.
Van den Bergh was echter al eerder onderzocht; Anne Franks vader Otto Frank kreeg na afloop van de oorlog een anonieme tip die naar hem wees.
Wij staan open voor goed onderzoek en bevorderen dat al jaren met grote sommen geld. Maar wij zien onze taak meer in het heden. Het is niet zo dat antisemitisme en rechts-extremisme tot het verleden behoren. Otto Frank keek naar de toekomst. Hij zou nauwelijks in staat zijn geweest de boodschap van het dagboek van zijn dochter te verspreiden en de stichting op te richten die haar naam draagt, als hij alleen maar achterom had gekeken. Dat hij in staat was een nieuw leven op te bouwen, vind ik tot op de dag van vandaag bewonderenswaardig.
'Het verraad van Anne Frank' via Bol.com aankopen? Of, een interessant stukje uit het voorwoord lezen? Klik op deze link.
