Wat zorgt ervoor dat het leven de moeite waard is geleefd te worden?...
'Creativiteit' van Mihaly Csikszentmihalyi – de auteur van 'Flow' – geeft daarop een antwoord en is nu beschikbaar! 300 bladzijden creatief leesplezier!
Wanneer we creatief zijn, vergeten we onszelf en raken we in een flow. Maar hoe is die creatieve flow te bereiken? De legendarische psycholoog Csikszentmihalyi toont zowel in dit boek als in onderstaande videoclip aan dat het ten diepste gaat over de momenten die ons gelukkig maken en laten zien dat ons leven de moeite waard is.
De legendarische psycholoog Csikszentmihalyi baseerde dit boek ‘Creativiteit' op dertig jaar onderzoek en honderden interviews met uitzonderlijke personen, van biologen tot natuurkundigen, van politici tot kunstenaars. Creativiteit kun je leren, en met dit boek kan iedereen zijn creatieve potentieel aanspreken. Wanneer we creatief zijn, vergeten we onszelf en raken we in een flow. Creativiteit gaat ten diepste over de momenten die het leven het leven waard maken.
Lees alvast een fragment...
Wat geeft een creatief leven vorm?
Wij zijn eraan gewend om het leven te zien als iets dat van tevoren vaststaat. Ook vóór het ontstaan van de moderne psychoanalyse geloofde men dat het volwassen leven in sterke mate bepaald wordt door de ervaringen die men als kind en puber heeft: ‘Zoals de tak buigt, groeit de boom’ - ‘Het kind is de vader van de man’. Zeker, na Freud is het nog meer een gemeenplaats geworden om te veronderstellen dat onze psychische problemen het gevolg zijn van een onopgelost jeugdprobleem. En dus zoeken wij de oorzaken van het heden in het verleden. Wat voor een groot deel terecht is.
Maar, wanneer we de levens van creatieve mensen nader beschouwen, ontdekken we dat er nog meer mogelijkheden zijn. Als de toekomst inderdaad bepaald wordt door het verleden, zouden we in de interviews duidelijke patronen moeten zien. Maar het is nu juist de verscheidenheid van deze levens die ons steeds weer verbaast. Sommige respondenten waren vroegrijp, je zou ze haast wonderkinderen noemen, en andere hadden een volkomen normale jeugd. Sommige respondenten hadden een moeilijke jeugd. Ze verloren hun ouders of gingen gebukt onder een of andere moeilijke situatie. Er waren ook respondenten die uit een liefdevol nest kwamen en een gelukkige jeugd hadden. Sommige hadden een volkomen normale jeugd. Andere werden door leerkrachten gesteund of juist genegeerd, en weer andere hadden slechte ervaringen met docenten. In enkele gevallen wisten ze al op jonge leeftijd wat ze later wilden gaan doen, in andere veranderden ze steeds van gedachten. Sommige kregen pas laat erkenning, andere al heel snel.
Boek aankopen via Bol.com? Of, er iets meer over lezen? Klik dan op deze link.
Over de auteur
Mihaly Csikszentmihalyi (1934) is een Hongaars-Amerikaanse psycholoog. Hij ontwikkelde het concept flow en was hoofd van de afdeling Psychologie aan de Universiteit van Chicago.
Transcript
"I grew up in Europe, and World War II caught me when I was between seven and 10 years old. And I realized how few of the grown-ups that I knew were able to withstand the tragedies that the war visited on them -- how few of them could even resemble a normal, contented, satisfied, happy life once their job, their home, their security was destroyed by the war. So I became interested in understanding what contributed to a life that was worth living. And I tried, as a child, as a teenager, to read philosophy and to get involved in art and religion and many other ways that I could see as a possible answer to that question. And finally I ended up encountering psychology by chance.
I was at a ski resort in Switzerland without any money to actually enjoy myself, because the snow had melted and I didn't have money to go to a movie. But I found that on the - I read in the newspapers that there was to be a presentation by someone in a place that I'd seen in the center of Zurich, and it was about flying saucers [that] he was going to talk. And I thought, well, since I can't go to the movies, at least I will go for free to listen to flying saucers. And the man who talked at that evening lecture was very interesting. Instead of talking about little green men, he talked about how the psyche of the Europeans had been traumatized by the war, and now they're projecting flying saucers into the sky. He talked about how the mandalas of ancient Hindu religion were kind of projected into the sky as an attempt to regain some sense of order after the chaos of war. And this seemed very interesting to me. And I started reading his books after that lecture. And that was Carl Jung, whose name or work I had no idea about.
Then I came to this country to study psychology and I started trying to understand the roots of happiness. This is a typical result that many people have presented, and there are many variations on it. But this, for instance, shows that about 30 percent of the people surveyed in the United States since 1956 say that their life is very happy. And that hasn't changed at all. Whereas the personal income, on a scale that has been held constant to accommodate for inflation, has more than doubled, almost tripled, in that period. But you find essentially the same results, namely, that after a certain basic point - which corresponds more or less to just a few 1,000 dollars above the minimum poverty level - increases in material well-being don't seem to affect how happy people are. In fact, you can find that the lack of basic resources, material resources, contributes to unhappiness, but the increase in material resources does not increase happiness.
So my research has been focused more on - after finding out these things that actually corresponded to my own experience, I tried to understand: where - in everyday life, in our normal experience - do we feel really happy? And to start those studies about 40 years ago, I began to look at creative people - first artists and scientists, and so forth - trying to understand what made them feel that it was worth essentially spending their life doing things for which many of them didn't expect either fame or fortune, but which made their life meaningful and worth doing.
This was one of the leading composers of American music back in the '70s. And the interview was 40 pages long. But this little excerpt is a very good summary of what he was saying during the interview. And it describes how he feels when composing is going well. And he says by describing it as an ecstatic state.
Now, 'ecstasy' in Greek meant simply to stand to the side of something. And then it became essentially an analogy for a mental state where you feel that you are not doing your ordinary everyday routines. So ecstasy is essentially a stepping into an alternative reality. And it's interesting, if you think about it, how, when we think about the civilizations that we look up to as having been pinnacles of human achievement - whether it's China, Greece, the Hindu civilization, or the Mayas, or Egyptians - what we know about them is really about their ecstasies, not about their everyday life. We know the temples they built, so where people could come to experience a different reality. We know about the circuses, the arenas, the theaters. These are the remains of civilizations and they are the places that people went to experience life in a more concentrated, more ordered form.
Now, this man doesn't need to go to a place like this, which is also - this place, this arena, which is built like a Greek amphitheatre, is a place for ecstasy also. We are participating in a reality that is different from that of the everyday life that we're used to. But this man doesn't need to go there. He needs just a piece of paper where he can put down little marks, and as he does that, he can imagine sounds that had not existed before in that particular combination. So once he gets to that point of beginning to create, like Jennifer did in her improvisation, a new reality - that is, a moment of ecstasy - he enters that different reality. Now he says also that this is so intense an experience that it feels almost as if he didn't exist. And that sounds like a kind of a romantic exaggeration. But actually, our nervous system is incapable of processing more than about 110 bits of information per second. And in order to hear me and understand what I'm saying, you need to process about 60 bits per second. That's why you can't hear more than two people. You can't understand more than two people talking to you.
Well, when you are really involved in this completely engaging process of creating something new, as this man is, he doesn't have enough attention left over to monitor how his body feels, or his problems at home. He can't feel even that he's hungry or tired. His body disappears, his identity disappears from his consciousness, because he doesn't have enough attention, like none of us do, to really do well something that requires a lot of concentration, and at the same time to feel that he exists. So existence is temporarily suspended. And he says that his hand seems to be moving by itself. Now, I could look at my hand for two weeks, and I wouldn't feel any awe or wonder, because I can't compose. (Laughter)
So what it's telling you here is that obviously this automatic, spontaneous process that he's describing can only happen to someone who is very well trained and who has developed technique. And it has become a kind of a truism in the study of creativity that you can't be creating anything with less than 10 years of technical-knowledge immersion in a particular field. Whether it's mathematics or music, it takes that long to be able to begin to change something in a way that it's better than what was there before. Now, when that happens, he says the music just flows out. And because all of these people I started interviewing - this was an interview which is over 30 years old - so many of the people described this as a spontaneous flow that I called this type of experience the 'flow experience'. And it happens in different realms.
For instance, a poet describes it in this form. This is by a student of mine who interviewed some of the leading writers and poets in the United States. And it describes the same effortless, spontaneous feeling that you get when you enter into this ecstatic state. This poet describes it as opening a door that floats in the sky -- a very similar description to what Albert Einstein gave as to how he imagined the forces of relativity, when he was struggling with trying to understand how it worked. But it happens in other activities. For instance, this is another student of mine...,
... Susan Jackson from Australia, who did work with some of the leading athletes in the world. And you see here in this description of an Olympic skater, the same essential description of the phenomenology of the inner state of the person. You don't think; it goes automatically, if you merge yourself with the music, and so forth.
It happens also, actually, in the most recent book I wrote, called "Good Business," where I interviewed some of the CEOs who had been nominated by their peers as being both very successful and very ethical, very socially responsible. You see that these people define success as something that helps others and at the same time makes you feel happy as you are working at it. And like all of these successful and responsible CEOs say, you can't have just one of these things to be successful if you want a meaningful and successful job. Anita Roddick is another one of these CEOs we interviewed. She is the founder of Body Shop, the natural cosmetics king. It's kind of a passion that comes from doing the best and having flow while you're working.
This is an interesting little quote from Masaru Ibuka, who was at that time starting out Sony without any money, without a product - they didn't have a product, they didn't have anything, but they had an idea. And the idea he had was to establish a place of work where engineers can feel the joy of technological innovation, be aware of their mission to society and work to their heart's content. I couldn't improve on this as a good example of how flow enters the workplace.
Now, when we do studies - we have, with other colleagues around the world, done over 8,000 interviews of people - from Dominican monks, to blind nuns, to Himalayan climbers, to Navajo shepherds - who enjoy their work. And regardless of the culture, regardless of education or whatever, there are these seven conditions that seem to be there when a person is in flow. There's this focus that, once it becomes intense, leads to a sense of ecstasy, a sense of clarity: you know exactly what you want to do from one moment to the other; you get immediate feedback. You know that what you need to do is possible to do, even though difficult, and sense of time disappears, you forget yourself, you feel part of something larger. And once those conditions are present, what you are doing becomes worth doing for its own sake.
In our studies, we represent the everyday life of people in this simple scheme. And we can measure this very precisely, actually, because we give people electronic pagers that go off 10 times a day, and whenever they go off you say what you're doing, how you feel, where you are, what you're thinking about. And two things that we measure is the amount of challenge people experience at that moment and the amount of skill that they feel they have at that moment. So for each person we can establish an average, which is the center of the diagram. That would be your mean level of challenge and skill, which will be different from that of anybody else. But you have a kind of a set point there, which would be in the middle.
If we know what that set point is, we can predict fairly accurately when you will be in flow, and it will be when your challenges are higher than average and skills are higher than average. And you may be doing things very differently from other people, but for everyone that flow channel, that area there, will be when you are doing what you really like to do - play the piano, probely; be with your best friend, perhaps work, if work is what provides flow for you. And then the other areas become less and less positive.
So, arousal is still good because you are over-challenged there. Your skills are not quite as high as they should be, but you can move into flow fairly easily by just developing a little more skill. So, arousal is the area where most people learn from, because that's where they're pushed beyond their comfort zone and to enter that - going back to flow - then they develop higher skills. Control is also a good place to be, because there you feel comfortable, but not very excited. It's not very challenging any more. And if you want to enter flow from control, you have to increase the challenges. So those two are ideal and complementary areas from which flow is easy to go into.
The other combinations of challenge and skill become progressively less optimal. Relaxation is fine - you still feel ok. Boredom begins to be very aversive and apathy becomes very negative: you don't feel that you're doing anything, you don't use your skills, there's no challenge. Unfortunately, a lot of people's experience is in apathy. The largest single contributor to that experience is watching television; the next one is being in the bathroom, sitting. Then even though sometimes watching television about seven to eight percent of the time is in flow, but that's when you choose a program you really want to watch and you get feedback from it.
So the question we are trying to address - and I'm way over time - is how to put more and more of everyday life in that flow channel. And that is the kind of challenge that we're trying to understand. And some of you obviously know how to do that spontaneously without any advice, but unfortunately a lot of people don't. And that's what our mandate is, in a way, to do. Ok? Thank you."
In het Nederlands...
"Ik groeide op in Europa, en de Tweede Wereldoorlog overviel me toen ik tussen 7 en 10 jaar oud was. En ik realiseerde me hoe weinig van de volwassenen die ik kende in staat waren weerstand te bieden aan de tragedies die de oorlog hen toebracht - hoe weinig van hen een normaal, tevreden, gelukkig leven leken te hebben zodra hun baan, hun huis, hun veiligheid was vernietigd door de oorlog. Dus ik raakte geïnteresseerd in het begrijpen van wat bijdraagt aan een leven dat het waard is geleefd te worden. En ik probeerde, als kind, als tiener, om filosofie te lezen en om betrokken te raken in kunst en religie en vele andere manieren die ik kon zien als mogelijk antwoord op die vraag. En uiteindelijk kwam ik door toeval terecht bij de psychologie.
Ik was in een ski-oord in Zwitserland zonder geld om mezelf te vermaken, want de sneeuw was gesmolten en er was - ik had geen geld voor de bioscoop, maar ik zag dat op de - ik las in de krant dat er een presentatie zou zijn door iemand in het centrum van Zürich, en hij zou gaan vertellen over vliegende schotels. En ik dacht, nou, als ik niet naar de film kan gaan, kan ik tenminste gratis luisteren naar vliegende schotels. En de man die de lezing gaf die avond was zeer interessant. In plaats van te praten over kleine groene mannetjes, sprak hij over hoe de psyche van Europeanen getraumatiseerd was door de oorlog en nu projecteren ze vliegende schotels in de lucht, als een soort van - hij sprak over hoe de mandala's van klassieke Hindoereligie als het ware in de lucht werden geprojecteerd in een poging enig begrip van orde te herwinnen na de chaos van de oorlog. En dit kwam mij zeer interessant over. En ik begon met het lezen van zijn boeken na die lezing. En dat was Carl Jung, van wiens naam of werk ik geen idee had.
Toen kwam ik naar dit land om psychologie te studeren en ik probeerde deze wortels van geluk te begrijpen. Dit is een typisch resultaat dat veel mensen gepresenteerd hebben, en er zijn vele variaties op. Maar dit laat zien dat ongeveer 30 procent van de mensen die onderzocht zijn in de Verenigde Staten sinds 1956 zeggen dat zij een erg gelukkig leven hebben. En dat is helemaal niet veranderd. Terwijl het persoonlijk inkomen, op een schaal die constant is gehouden voor inflatie, meer dan verdubbelde, bijna verdrievoudigde, in die periode. Maar je vindt in wezen dezelfde resultaten, namelijk, dat na een bepaald basispunt dat min of meer correspondeert met een paar 1.000 dollar boven de armoedegrens, toename in materieel welzijn niet van invloed lijkt te zijn op hoe gelukkig mensen zijn. En je kunt zien dat een gebrek aan basisbehoeften, materiële bronnen, bijdraagt aan ongelukkig zijn, maar de toename in materiële bronnen het geluk niet verhogen.
Dus mijn onderzoek was meer gericht op -- na deze bevindingen die eigenlijk correspondeerden met mijn eigen ervaring, probeerde ik te begrijpen, waar in het dagelijks leven, in onze normale ervaring, voelen we ons echt gelukkig. En om te starten met die studies ongeveer 40 jaar geleden, begon ik te kijken naar creatieve mensen - eerst kunstenaars en wetenschappers enzovoort - ik probeerde te begrijpen wat het hun waard maakte om hun leven te wijden aan dingen waarvoor velen van hen geen roem of rijkdom verwachtten, maar die hun leven zinvol maakten.
Dit was een van de vooraanstaande componisten van Amerikaanse muziek in de jaren '70. En het interview was 40 pagina's lang. Maar dit kleine uittreksel is een zeer goede samenvatting van wat hij zei tijdens het interview. En het beschrijft hoe hij zich voelt wanneer het componeren goed gaat. En hij beschrijft het als een extatische toestand.
Extase betekende in het Grieks simpelweg om naast iets te staan. En toen werd het in wezen een analogie voor een mentale toestand waarbij je voelt dat je niet je alledaagse routine aan het doen bent. Dus extase is in feite een stap in een alternatieve realiteit. En het is interessant, als je erover nadenkt, hoe, wanneer we eraan denken de beschavingen waarnaar we opkijken als toppunt van menselijke prestatie - of het nou gaat om Chinese, Griekse, Hindoe-beschaving, of de Maya's, of Egyptenaren - wat we van hen weten gaat over hun extases, niet over hun dagelijks leven. We kennen de tempels die ze bouwden - waar mensen kwamen om een andere realiteit te ervaren. We kennen de circussen, de arena's, de theaters - dit zijn de overblijfselen van beschavingen en het zijn de plaatsen waar mensen naartoe gingen om het leven te ervaren in een meer geconcentreerde, meer geordende vorm.
Welnu, deze man hoeft niet naar een plaats als deze te gaan, die ook - deze plaats, deze arena, die gebouwd is als een Grieks amfitheater, is ook een plek voor extase. We nemen deel aan een realiteit die anders is dan die van het alledaagse leven waaraan we gewend zijn. Maar deze man hoeft daar niet naartoe te gaan. Hij heeft slechts een stuk papier nodig waar hij kleine notities op kan maken, en terwijl hij dat doet, kan hij zich geluiden inbeelden die daarvoor nog niet bestaan hebben in die bepaalde combinatie. Dus zodra hij op dat punt belandt van beginnen te creëren - zoals Jennifer deed in haar improvisatie - een nieuwe realiteit, dat is een moment van extase. Hij betreedt die andere realiteit. Nu zegt hij ook dat dit zo'n intense ervaring is dat het bijna voelt alsof hij niet bestond. En dat klinkt als een soort romantische overdrijving. Maar eigenlijk is ons zenuwstelsel niet in staat om meer dan ongeveer 110 stukjes informatie per seconde te verwerken. En om mij te kunnen horen en begrijpen wat ik zeg, moet je ongeveer 60 stukjes informatie per seconde verwerken. Dat is waarom je niet meer dan twee mensen kunt horen. Je kunt niet meer dan twee mensen die tegen je praten begrijpen.
Wanneer je volledig in beslag genomen wordt door dit proces van iets nieuws creëren, zoals deze man doet, heeft hij niet genoeg aandacht over om te controleren hoe zijn lichaam aanvoelt, of zijn problemen thuis. Hij kan zelfs niet voelen dat hij hongerig of moe is. Zijn lichaam verdwijnt, zijn identiteit verdwijnt van zijn bewustzijn, omdat hij niet genoeg aandacht heeft, zoals niemand van ons, om iets dat een hoop concentratie vergt goed te doen en tegelijkertijd te voelen dat hij bestaat. Dus het bestaan is tijdelijk opgeschort. En hij zegt dat zijn hand schijnbaar vanzelf beweegt. Welnu, ik zou twee weken naar mijn hand kunnen kijken, zonder enig ontzag of verwondering te voelen, want ik kan niet componeren.
Dus wat zegt dit ons, maar in andere gedeeltes van het interview blijkt dat dit automatische, spontane proces dat hij beschrijft alleen kan gebeuren bij iemand die zeer goed getraind is en die techniek ontwikkeld heeft. En het is een soort dooddoener geworden in het onderzoek naar creativiteit dat je niets kunt creëren met minder dan 10 jaar technische kennis in een bepaald vakgebied. Of het nou wiskunde of muziek is - het duurt zo lang om in staat te zijn om iets zodanig te veranderen dat het beter is dan wat er daarvoor was. Wanneer dat gebeurt, zegt hij dat de muziek er gewoon uit stroomt. En vanwege al deze mensen die ik interviewde - dit was een interview van meer dan 30 jaar oud - zo veel mensen beschreven dit als een spontane flow dat ik dit type ervaring de 'flow-ervaring' noemde. En ze vindt plaats in verschillende gebieden.
Bijvoorbeeld, een dichter beschrijft het in deze vorm. Dit is door een student van mij die sommige van de belangrijkste schrijvers en dichters in de Verenigde Staten interviewde. En het beschrijft hetzelfde moeiteloze, spontane gevoel dat je krijgt wanneer je deze extatische toestand betreedt. Deze dichter beschrijft het als het openen van een deur die in de lucht zweeft. Een soortgelijke beschrijving aan die van Albert Einstein over hoe hij de krachten van relativiteit voorstelde wanneer hij worstelde met het begrijpen van hoe het werkte. Maar het gebeurt in andere activiteiten. Bijvoorbeeld, dit is een andere student van mij, Susan Jackson uit Australië, die werkte met sommige van de belangrijkste atleten in de wereld. En u ziet hier in deze beschrijving van een Olympische skater, dezelfde essentiële beschrijving van de fenomenologie van de innerlijke toestand van de persoon. Je denkt niet dat het automatisch gaat als je samensmelt met de muziek, enzovoort.
Het gebeurt ook, eigenlijk, in het meest recente boek dat ik schreef, genaamd "Good Business," waarin ik sommige CEO's interviewde die door hun gelijken genomineerd waren als zowel zeer succesvol als zeer ethisch, zeer sociaal verantwoordelijk. Je ziet dat deze mensen succes definiëren als iets dat anderen helpt en waar je tegelijkertijd gelukkig van wordt als je eraan werkt. En zoals al deze succesvolle en verantwoordelijke CEO's zeggen, je kunt niet slechts een van deze dingen hebben om succesvol te zijn. Als je een zinvolle en succesvolle baan wilt - Anita Roddick is een van deze CEO's die we interviewden. Ze is de grondlegger van Body Shop, de cosmetica, soort van natuurlijke cosmetische koning. Het is een soort passie die voortkomt uit het beste doen en flow hebben terwijl je werkt.
Dit is een interessant klein citaat van Masaru Ibuka, die, toentertijd, zonder geld Sony opzette, zonder product - ze hadden geen product, ze hadden niets, maar ze hadden een idee. En het idee dat hij had was om een werkplaats op te richten waar ingenieurs het genot kunnen voelen van technologische innovatie, zich bewust kunnen zijn van hun maatschappelijke missie en naar hartenlust werken. Ik zou geen beter voorbeeld kunnen verzinnen van hoe flow de werkvloer betreedt.
Welnu, als we onderzoeken doen, hebben we, met andere collega's rondom de wereld, meer dan 8.000 interviews gedaan met mensen - van Dominicaanse monniken, tot blinde nonnen, tot Himalayaanse bergbeklimmers, tot Navajo-herders - die van hun werk genieten. En ongeacht de cultuur, ongeacht opleiding of wat dan ook, zijn er deze zeven condities die aanwezig lijken te zijn wanneer iemand in flow is. Er is deze focus die eenmaal hij intens is, leidt tot een gevoel van extase, een gevoel van helderheid, je weet precies wat je wilt doen van het ene moment tot het andere. Je krijgt onmiddellijk feedback. Je weet dat wat je moet doen mogelijk is, hoewel moeilijk, en besef van tijd verdwijnt, je vergeet jezelf, je voelt je deel van iets groters. En als deze condities aanwezig zijn, wordt wat je aan het doen bent waardevol op zichzelf.
In onze studies, representeren we het alledaagse leven van mensen in dit eenvoudige schema. En we kunnen dit zeer nauwkeurig meten, omdat we mensen elektronische piepers geven die 10 keer per dag af gaan, en wanneer zij af gaan zeg je wat je aan het doen bent, hoe je je voelt, waar je bent, waar je aan denkt. En twee dingen die we meten zijn de grootte van uitdaging die mensen ervaren op dat moment en de grootte van hun vaardigheden waarover zij op dat moment beschikken. Dus voor elk persoon kunnen we een gemiddelde opstellen, dat het middelpunt van het diagram is. Dat zou je gemiddelde niveau van uitdaging en vaardigheid zijn, dat anders is dan dat van ieder ander. Maar je hebt een soort vaststaand punt daar dat in het midden staat.
Als weten wat dat vaststaande punt is, kunnen we vrij accuraat voorspellen wanneer je in flow zult zijn, en dat zal zijn wanneer je uitdagingen hoger dan gemiddeld zijn en vaardigheden hoger dan gemiddeld zijn. En misschien doe je dingen heel anders dan andere mensen, maar voor iedereen zal dat flowkanaal, dat gebied daar, er zijn wanneer je doet wat je echt leuk vindt om te doen -- piano spelen, waarschijnlijk, bij je beste vrienden zijn, misschien werk, als werk je voorziet van flow. En dan zullen de andere gebieden minder en minder positief worden.
Opwinding is nog steeds goed omdat je te zeer uitgedaagd wordt daar. Je vaardigheden zijn niet zo hoog als ze zouden moeten zijn, maar je kunt je vrij gemakkelijk naar flow begeven door iets meer vaardigheden te ontwikkelen. Dus, opgewondenheid is het gebied waar de meeste mensen van leren, want dat is waar ze buiten hun comfortzone geduwd worden en om te betreden - teruggaan naar flow - dan ontwikkelen ze betere vaardigheden. Controle is ook een goed gebied, omdat je je daar comfortabel voelt, maar niet erg opgewonden. Het is niet erg uitdagend meer. En als je vanuit controle flow wilt betreden, moet je de uitdaging verhogen. Dus die twee zijn ideale en complementaire gebieden van waaruit je gemakkelijk flow kunt betreden.
De andere combinaties van uitdaging en vaardigheid worden toenemend minder optimaal. Ontspanning is goed - je voelt je nog steeds OK. Saaiheid begint zeer aversief te worden en apathie wordt zeer negatief - je hebt niet het gevoel dat je iets aan het doen bent, je gebruikt je vaardigheden niet, er is geen uitdaging. Helaas, de ervaring van een hoop mensen is in apathie. De grootste bijdrager aan die ervaring is televisie kijken, de volgende is in de badkamer zijn, zitten. Hoewel televisie kijken soms zo'n zeven tot acht procent van de tijd in flow is, maar dat is wanneer je een programma kiest dat je echt graag wilt zien en je er feedback van krijgt.
Dus de vraag die we proberen aan te kaarten - en ik ben ruim over m'n tijd heen - is hoe we meer en meer van het alledaagse leven in dat flowkanaal kunnen stoppen. Dat is de uitdaging die we proberen te begrijpen. En sommigen van jullie weten uiteraard hoe je dat spontaan doet zonder enig advies, maar veel mensen helaas niet. En dat is wat in zekere zin onze opdracht is. OK. Dank u."
