Een mens kan op verschillende manieren sterven, maar er is maar één Dood. Zeer veel mensen, die angst hebben het leven ten volle te beleven, en als automaten elk moment van elke dag van het jaar doorbrengen, hebben meestal angst voor die Onvermijdelijke Dood. Geen verwijt: gewoonweg een vaststelling.
Nochtans maakt Dood deel uit van het Leven. Alles wat bestaat, moet verdwijnen, eens. Hetzelfde geldt voor onze planeet Aarde, de Maan, onze Zon, en zelfs voor elke godheid die 'bestaat'. Zo zijn de Griekse, Romeinse, Egyptische, Assyrische, Noorse en zoveel andere goden als het ware reeds lange tijd 'overleden'.
In India daarentegen, leven er nog miljoenen goden in de verbeeldingswerelden van mensen voort, en ook bij andere volkeren bestaan er nog immer denkbeeldige goden. Het maakt nu eenmaal deel uit van al wat ze ooit tijdens de kinderjaren hebben aangeleerd.
Dit sluit zeer goed aan bij Les 22 van 'Een Cursus in Wonderen'. De tekst ervan luidt als volgt...
"Ik zie alleen het vergankelijke..."
"Ik zie niets wat duurzaam is."
"Wat ik zie, is niet werkelijk."
"Wat ik zie, is een vorm van wraak."
Vraag aan jezelf aan het einde van elke oefenperiode af: "Is dit de wereld die ik werkelijk wil zien?"
Maar, nogmaals: alles wat een bestaan leidt, moet ooit eens voor eeuwig en altijd verdwijnen. Het duurzame ontbreekt. Ook in de mens met zijn vele persoonlijkheden.
In het boek 'De kunst van het sterven' staan de volgende woorden van Osho afgedrukt: "Toen je nog niet geboren was, welk gezicht had je toen? Wanneer je sterft, welk gezicht neem je dan mee? Dit gezicht dat je in de spiegel ziet, zal dan weggevallen zijn; het verdwijnt in de aarde - stof zijt gij en tot stof zult gij wederkeren. Je zult gezichtloos vertrekken, net zoals je gezichtloos gekomen bent."
Een Jezus was ietwat bikkelharder, door te zeggen: "Laat de doden de doden begraven."
George Ivanovitch Gurdjieff richtte zich daarentegen tot een totaal andere groep mensen, namelijk: tot personen, die aan Zelfkennis doen, en bereid zijn om zijn woorden in daden om te zetten. Zo zei hij in 1906, bijvoorbeeld:
"Op dit eigenlijke ogenblik is het enige middel, voor wat de redding van de wezens van planeet Aarde betreft, om in hun zijnswezen opnieuw een nieuw orgaan te implanteren...; een orgaan, met zulke eigenschappen, die ieder van deze ongelukkigen tijdens het proces van hun bestaan voortdurend moet doen gewaarworden en verstandelijk heel bewust maken van de onvermijdelijkheid van zijn eigen dood én de dood van iedereen op wie zijn ogen of aandacht rust. Enkel en alleen een dergelijke gewaarwording en dergelijke kennis kan op dit moment het egoïsme, dat in hen volledig uitgekristalliseerd is, helemaal vernietigen."
Natuurlijk zijn weinigen daarin geïnteresseerd, gewoonweg omdat de dingen in hen het niet toelaten. De Weg, waar Gurdjieff naar verwijst, kan men gerust 'De Weg van de Zalm' noemen: een terugkeren tot de eigen bron - en, zonder Zelfkennis kan men het - volgens mij - onmogelijk waarmaken. Tenzij ik in de toekomst er een bewijs van ontmoet. Ik bedoel wel: een 'Levend Bewijs', en geen fragmenten uit boeken, die auteurs uit andere boeken hadden gekopieerd. Tenslotte heb ik reeds meer dan genoeg aan de boeken van en over Gurdjieff.
Een Jezus zei eveneens dingen, zoals: "Ontwaak!" - "Word wakker!" - "Ontslaap!", en indien een mens zich daartoe niet heeft voorbereid, kan hij inderdaad krankzinnig worden van zodra hij de 'Werkelijkheid' aanschouwt. Het geweld in huisgezinnen, op straat, in de streken waar mensen oorlog voeren, enzovoorts, zijn niet mooi om aan te zien. Wakker en Bewust, bedoel ik. Indien je de mens zou ontmoeten met een duizendtal van zijn maskers op zak, zou je gek worden - want, het zijn zij, die je in straten, op het werk, tijdens jouw vakantie, in de stoelen en banken van Kamer en Senaat, kortom: overal waar je gaat, ontmoet. 'Ontwaken' is dan ook niet voor iedereen wegegelegd, vooral omdat de slaap zo aangenaam aanvoelt, beweerde Gurdjieff.
The Shout
Soms doet 'De Schreeuw' mij denken aan die onvoorbereide mens. Van dit wereldbekende schilderij van Edvard Munch (1863-1944) werd door Sebastian Cosor een prachtige animatie gemaakt op de muziek van Pink Floyd, getiteld: 'The Great Gig in the Sky' uit de album 'Dark Side of the Moon'; een album, dat handelde over geboorte, dood, en zo meer.
Munch schilderde in 1893 vier verschillende versies van 'De Schreeuw'. Het is een psychisch zelfportret van hemzelf, en drukt het geestelijke leed en de emotionele kwelling uit, die hij tijdens bepaalde perioden in zijn leven heeft ervaren.
Op een avond wandelde Munch met vrienden terug naar de stad Oslo. Ze bleven staan op een brug. Terwijl zijn vrienden doorliepen bleef Edvard staan, aangegrepen door het landschap en de lucht met de ondergaande zon. Hij hoorde en voelde het landschap rondom hem schreeuwen. Hij kreeg een onmachtig en depressief gevoel. Deze gebeurtenis maakte zoveel indruk op hem, dat hij deze gebeurtenis later vastlegde op doek. De ontzette, tot wanhoop gedreven figuur is dus eigenlijk Edvard Munch zelf.
Munch legde zich vooral toe op het uitbeelden van menselijke emoties, angsten en onzekerheden. Hij schilderde 'De Schreeuw' in een periode na een bijzonder pijnlijke liefdesverhouding met een getrouwde vrouw, Millie Thaulow genaamd. Tijdens de door jaloezie, achterdocht en pijn getekende relatie schilderde de kunstenaar een aantal doeken die het verloop van de verhouding illustreerden. Toen zijn relatie met Millie Thaulow definitief voorbij was schilderde hij 'De Schreeuw'.
Het doek toont een in felle kleuren geschilderd en uit golvende lijnen opgebouwd landschap, waarin een spookachtige figuur de kijker aankijkt. Ook het lichaam van het wezentje kronkelt mee met het kronkelende landschap. De angst overheerst in de panische penseeltrekken die de geluidsgolven van de tomeloze schreeuw weergeven. De combinatie van felle en zachte kleuren verhoogt dit effect. Rechts op het schilderij bracht Edvard Munch een verticale balk aan om het schilderij smaller te doen lijken.
Volgens mij was Edvard Munch een getormenteerde sterveling, wiens ziel reeds in zijn prille kinderjaren was afgestorven. In de plaats daarvan was hij bezield door de minder positieve krachten van Moeder Natuur die op hem inwerkten. Misschien begon het allemaal na de dood van zijn moeder toen hij vijf jaar was. Of, omdat ietwat later zijn 15-jarige zuster aan tuberculose overleed.
Enerzijds groeide hij uit tot een man, die niet durfde liefhebben uit angst om de geliefde ooit - wegens een overlijden - te moeten verliezen - maar, anderzijds, was hij gefascineerd door andermans bezit. Als kunstenaar werd hij dan ook verliefd op hetgeen hij schilderde, voornamelijk: op de vrouwen van andere mannen. Geen wonder dus dat hij in 1908 in een rusthuis belandde en er een jaar verbleef.
Edvard Munch overleed op 80-jarige leeftijd. Dat lange leven is hoogstwaarschijnlijk voor hem de allergrootste kwelling geweest.
Nog iets extra over dat schilderij: in 2003 beweerden Amerikaanse astronomen de exacte plek, waar Munch zijn ervaring had, te hebben teruggevonden in de haven van Oslo. Tevens meenden zij met zekerheid te kunnen zeggen dat de buitengewoon rode hemel veroorzaakt was door de uitbarsting van de vulkaan Krakatau in 1883.
In 1893 schreef Edvard Munch er een apocalyptische visioen bij...
I was walking along the road with two friends.
The Sun was setting —
The Sky turned a bloody red
And I felt a whiff of Melancholy — I stood
Still, deathly tired — over the blue-black
Fjord and City hung Blood and Tongues of Fire
My Friends walked on — I remained behind
— shivering with Anxiety.
I felt the great Scream in Nature.
Toen het werk voor het eerst werd tentoongesteld, in Berlijn, was de titel 'Wanhoop'. Later veranderde hij het in 'De Schreeuw'. Vaak wordt gedacht dat de figuur op de voorgrond schreeuwt, maar in werkelijkheid schreeuwt het landschap naar hem en bedekt het figuur - als reactie daarop - zijn oren.
De oorspronkelijke versie van 'De Schreeuw' uit 1893 hangt in het Nationaal kunstmuseum in Oslo. Op 3 mei 2012 werd bekend dat de énige versie, die in particuliere handen was, geveild was voor een bedrag van 119,5 miljoen Amerikaanse dollars.
Terug naar Pink Floyd...
De 'The Great Gig in the Sky', daterend uit 1973, kwam er omdat de album nog met een vijftal minuten diende te worden opgevuld. Een toen totaal onbekende Britse zangeres werd aangetrokken om op de muziek te improviseren en het eindresultaat was gewoonweg schitterend. Haar naam was Clare Torry. Torry zong geen tekst, maar gebruikte haar stem als een muziekinstrument. Ze kreeg er £30 voor...
Ondanks het gebrek aan vocale tekst gaat 'The Great Gig in the Sky' over de dood. Aan het begin hoor je een mannelijke stem zeggen: "And I am not frightened of dying. Any time will do; I don't mind. Why should I be frightened of dying? There's no reason for it — you've gotta go sometime".
Ik vind het een prachtig staaltje animatiewerk. Oordeel voor jezelf... (En, als je het nodige geduld kunt opbrengen, heeft de videoclip een vervolg, zijnde: 'De Schreeuw omstreeks Kerstmis'.)
Maar, 'k weet het: wij zijn van het originele thema afgedwaald. Doch, wie speekt er, of denkt graag na, over de Dood?