Over de positieve werkzaamheden van vitamine K2 heb ik het reeds eerder gehad. Je vindt het vooral in boerenkool.
Op 19 februari is een belangrijke studie verschenen in de online-versie van het wetenschappelijke tijdschrift 'Thrombosis and Haemostasis'. Dit onderzoek is de eerste in zijn soort, waarin het lange-termijn effect werd bekeken van vitamine K2 (menaquinone-7) op de gezondheid van de bloedvaten.
De resultaten bevestigen dat MenaQ7 vitamine K2 niet alleen de leeftijdsgebonden vaatstijfheid remde, maar ook een opmerkelijke verbetering liet zien van de vasculaire elasticiteit.
Deze Nederlandse studie is uitgevoerd aan de Universiteit van Maastricht en bevestigt een verband dat eerder al uit twee grote Nederlandse bevolkingsstudies (waarbij ruim 20.000 mensen betrokken waren) naar voren kwam, namelijk een lager risico op kalkafzetting in de aderen bij een hogere consumptie van vitamine K2 uit de voeding.
De nieuw gepubliceerde studie werd uitgevoerd onder 244 gezonde, postmenopauzale vrouwen tussen de 55 en 65 jaar. Dit onderzoek laat zien dat aanvulling van de voeding met vitamine K2 resulteert in vermindering van de vaatstijfheid.
Vaatstijfheid neemt toe met het ouder worden en is een onafhankelijke risicofactor voor hart- en vaatziekten. Vaatstijfheid door kalkafzetting in de vaatwand veroorzaakt namelijk ongunstige structurele en functionele veranderingen van de vaatwand.
Bijzonder aan deze studie is dat er gebruik is gemaakt van een vitamine K-dosis die binnen het voedingsbereik valt. De ene helft van de studiegroep kreeg drie jaar lang 180 microgram (mcg) natuurlijke vitamine K2 per dag, in de vorm van menaquinon-7 (MK-7), en de andere helft kreeg een placebo.
In de nieuwe Maastrichtse studie werd de vaatstijfheid gemeten met twee verschillende methodes: echotracking (ultrasound techniek) en pulse wave velocity (PWV).
Na drie jaar was de vaatstijfheid in de vitamine K2-groep niet alleen verminderd, maar was de flexibiliteit van de vaatwand zelfs verbeterd. Het effect was het grootst bij vrouwen die aan het begin van de studie een hogere mate van vaatstijfheid hadden. In de placebogroep nam de vaatstijfheid iets toe.
Vitamine K2 zorgt er voor dat calcium in de botten blijft en niet in de vaatwand gaat zitten. Kalkafzetting in de bloedvaten heeft een negatieve invloed op iemands levensverwachting. Dit kan tien jaar toevoegen aan iemands biologische leeftijd, afhankelijk van de mate van verkalking.
Verder had aanvulling met vitamine K2 een gunstig effect op de bloedspiegels van een eiwit dat een zeer belangrijke rol speelt in het tegengaan van aderverkalking.
Dit eiwit, het matrix-Gla-proteïne (MGP), heeft deze remmende werking op kalkafzetting alleen als het in de actieve vorm gebracht is door vitamine K. Bij een onvoldoende inname van vitamine K2 uit de voeding is de bloedspiegel van inactief MGP hoger dan bij een goede voorziening met vitamine K2. Inactief MGP staat in verband met sterfte door hart- en vaatziekten en wordt als marker gebruikt voor het risico op hart- en vaatziekten.
Na drie jaar lange suppletie met vitamine K2 waren de bloedspiegels van inactief MGP met 50% gedaald ten opzichte van placebo. Ook dit duidt op een vermindering van het risico op hart- en vaatziekten.
De onderzoekers verwachten dat voedingssuppletie met vitamine K2 ook bij mannen dezelfde resultaten zullen opleveren als bij de vrouwen in deze studie.
Geschiedenis
Het bestaan van een vitamine K werd door de Deense onderzoeker Henrik Dam gepostuleerd, nadat hem in 1929 bij onderzoek naar de cholesterolsynthese van kippen was opgevallen, dat de dieren na twee à drie weken op een dieet zonder cholesterol onderhuidse bloedingen in spieren en andere organen ontwikkelden. Hij kon uitsluiten dat dit te maken had met een tekort aan de vitamines A, B1, B2, D of C, vetten of cholesterol zelf. Hij noemde de vitamine, die anders voor de bloedstolling zorgde, coagulatievitamine - of: in het Deens 'Koagulations Vitamin', dat tot vitamine K werd afgekort. Coagulatie en bloedstolling zijn synoniemen.
Vormen
Vitamine K omvat een groep verbindingen met een gemeenschappelijke kern van menadion, 2-methyl-1,4-naftochinon, en een zijketen op de 3-positie. De verbindingen verschillen in de aard en lengte van die zijketen.
1) Vitamine K1 - fyllochinon, fylloquinon en fytomenadion - heeft een fytyl-zijketen. Deze vorm is vooral te vinden in groene bladgroenten, zoals in spinazie, broccoli, spruitjes en bloemkool, evenals in algen en plantaardige oliën. Tijdens hydrogenering van plantaardige oliën wordt fyllochinon omgezet in het minder biologisch actieve dihydrofyllochinon. Ongeveer 90% van de vitamine K-inname in een typische westerse voeding is afkomstig van vitamine K1.
2) Vitamine K2 - menachinon, menaquinon, afgekort MK - heeft zijketens gebaseerd op herhalende onverzadigde 5-koolstof prenyl-eenheden. De lengte van de zijketens verschilt en het aantal prenyl-eenheden wordt aangeduid met het cijfer achter de MK-afkorting:
MK-4 - menachinon-4 - wordt niet door bacteriën geproduceerd, maar wordt door dieren, en mensen, geproduceerd uit fytomenadion. Het is in lage concentraties aanwezig in vlees en eieren.
MK-6, MK-7, MK-8 en MK-9 zijn vormen van vitamine K die door bacteriën worden geproduceerd en dus in gefermenteerd voedsel worden aangetroffen, zoals in schimmelkaas. Met name het Japanse voedingsmiddel natto is een rijke bron van MK-7. Ook in de microbiële flora van de dikke darm vindt in beperkte mate productie van vitamine K2 plaats. In hoeverre dit beschikbaar is voor absorptie is onderwerp van discussie. Vetoplosbare vitamines worden vooral in de kronkeldarm opgenomen.
3) Vitamine K3 of menadion. Menadion heeft geen zijketen en heeft zelf ook geen vitamine K-activiteit, het is een provitamine K. Het wordt vaak de synthetische vorm van vitamine K genoemd, hoewel bacteriën het ook kunnen aanmaken. Gewervelde dieren zijn in staat menadion om te zetten in MK-4 door een 4-prenyl-zijketen toe te voegen op de 3-positie. Vitamine K3 is toegestaan voor verwerking in diervoeding. Toevoeging in voedingsmiddelen of farmaceutische producten voor menselijke consumptie is niet toegestaan.
- In een typisch westers voedingspatroon bestaat ongeveer 10% van de vitamine K-consumptie uit vitamine K2.
Vitamine K2, in de vorm van menaquinone-7, komt oorspronkelijk uit gefermenteerde voedingsstoffen. Bacteriën, zoals Bacillus licheniformis uit korstmos en Bacillus subtilis natto uit gefermenteerde soja, kunnen grotere hoeveelheden vitamine K2 produceren. Deze natuurlijke vitamine K2-vorm is goed opneembaar, blijft veel langer in het lichaam en heeft een sterkere werking dan andere vitamine K-vormen.
Vitamine K is belangrijk voor de bloedstolling, maar uit recente inzichten blijkt dat vitamine K zeker zo belangrijk is als vitamine D voor het behoud van normale botten. Dit geldt voor jong en oud. Daarnaast heeft vitamine K, met name vitamine K2, nog diverse andere functies die belangrijk zijn voor een normale fysiologie.
Verschillende specifieke eiwitten zijn voor hun werking afhankelijk van vitamine K2. Deze eiwitten zijn betrokken bij de calciumhuishouding en zijn belangrijk voor een goede botopbouw en de bescherming tegen calciumafzetting in de aderen. Vitamine K2 is nodig om deze niet-actieve eiwitten actief te maken.
In de bovenvermelde studie werd gebruik gemaakt van MenaQ7 vitamine K2 180 microgram, geproduceerd door Springfield Nutraceuticals, en bevat 180 microgram natuurlijke vitamine K2 kristallen. Dit biedt een grotere zuiverheid van meer dan 95% pure menaquinone-7.
Een tekort aan vitamine K bij volwassenen is zeldzaam, om een aantal redenen:
- Vitamine K komt in veel voedingsmiddelen voor.
- In de vitamine-K-epoxidecyclus wordt vitamine K geschikt gemaakt voor hergebruik.
- De darmflora bevat bacteriën die menachinonen, vitamine K2, produceren, het is echter onduidelijk in hoeverre deze menachinonen kunnen worden geabsorbeerd.
Volwassenen met een verhoogd risico op vitamine K-deficiëntie zijn:
- mensen met malabsorptie voor vet,
- mensen met leverbeschadiging of leverziekten,
- gebruikers van antistollingsmiddelen uit de categorie coumarinederivaten,
- mensen met een verstoorde darmflora, waardoor de aanmaak en/of de opname van vitamine K ook onvoldoende kunnen zijn. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn na langdurig gebruik van antibiotica, chronische diarree of na verwijdering van een groot deel van de dunne darm.
- dialysepatiënten. De meeste nierdialysepatiënten hebben een vitamine K deficiëntie en suppletie met vitamine K2 vermindert bij deze groep een belangrijke voorspeller voor cardiovasculaire aandoeningen, namelijk de concentratie van de inactieve vorm van Matrix Gla proteïne MGP.
Nota: Bij personen, die lijden aan overmatige bloedstolling, kan een overschot aan vitamine K trombose veroorzaken.
Borelingen en zuigelingen
Bij zuigelingen is vitamine K-deficiëntie een bron voor zorg. Pasgeboren baby's kunnen een tekort hebben aan vitamine K. Deze vitamine kan tijdens de zwangerschap niet via de placenta het ongeboren kind bereiken, waardoor het kind geen voorraad kan opslaan, bovendien wordt vitamine K versneld afgebroken in de lever door de PCB's en dioxines die de zuigeling via de moedermelk bereiken. De baby zelf heeft nog te weinig darmbacteriën om voldoende vitamine K aan te maken. Om bloedingen, vooral hersenbloedingen, te voorkomen, krijgen in Nederland alle zuigelingen direct na de geboorte 1000 µg vitamine K1 toegediend. Vanaf de achtste dag krijgt de baby dagelijks druppels met 150 µg vitamine K ter voorkoming van zogenaamde late deficiëntiebloedingen.
Na een advies van de Gezondheidsraad, heeft in Nederland de minister van VWS in 2011 het vitamine K-advies voor alle borstgevoede zuigelingen verhoogd van 25 µg per dag gedurende de eerste maanden naar 150 µg per dag. Reden voor deze wijziging is dat borstgevoede zuigelingen met een verstoorde vetabsorptie onvoldoende beschermd zijn, doordat bij hen vitamine K minder goed wordt opgenomen. Flesgevoede zuigelingen krijgen voldoende vitamine K via de flesvoeding.
