Ons Melkwegstelsel, met een diameter van 100.000 lichtjaren, telt tussen de 200 en de 400 miljard sterren, waarvan onze zon er slechts eentje van is. In het centrum van de Melkweg bevindt zich hoogstwaarschijnlijk een supermassief zwart gat, Sagittarius A genaamd.
Ons zonnestelsel bevindt zich in de galactische schijf, ongeveer halverwege het centrum en de rand van de Melkweg. Aan de hand van de relatieve bewegingen van een groot aantal sterren wordt geraamd dat onze zon met een snelheid van ongeveer 220 km/s, oftewel 792.000 kilometer per uur, rondom het centrum van de Melkweg draait en één omwenteling voltooit in ongeveer 220 miljoen jaar, en wij dus ook.
We gaan het onmiddellijk over nevels hebben, maar laten we beginnen met te schrijven dat de Anromedanevel geen nevel is. Het werd zo genoemd omdat het zover van ons is verwijderd dat men vroeger dacht dat het een stofwolk, of een nevel was toen men het met het blote oog aanschouwde. Ondertussen weet men dat het dezelfde vorm heeft als ons Melkwegstelsel, maar dan wel een stuk groter. Men schat dat het ongeveer tussen 2,4 en 2,9 miljoen lichtjaar van ons is verwijderd en een diameter heeft van circa 250 000 lichtjaar.
Laten we zeggen dat de Andromedanevel, afgerond 2,5 miljoen lichtjaren van ons is verwijderd. Wat betekent dit precies? Wel, dit houdt in dat het licht dat ervan afkomstig is 2,5 miljoen jaar nodig heeft om onze Aarde te bereiken. 2,5 miljoen jaar dus aan het snelheid van het licht, zijnde 300.000 kilometer per seconde.
Dit betekent dan ook dat, indien daar ergens buitenaardse wezens wonen die onze planeet willen bezoeken 2,5 miljoen jaar zullen nodig hebben om ons te bereiken... enkel en alleen indien ze kunnen reizen aan lichtsnelheid! Nu kun je voor jezelf berekenen aan welke snelheid per uur ze door de ruimte zouden moeten kunnen reizen. En, hopelijk hebben ze genoeg brandstof aan boord... niet enkel en alleen om hier te geraken, maar ook om naar hun eigen planeet terug te keren.
Maar dit kan ook nog iets totaal anders betekenen; een iets, waar weinige mensen rekening mee houden, zelfs zij die zich de titel van 'wetenschapper' hebben toegeëigend.
Stel, dat op dit ogenblik de Andromedanevel explodeert, of implodeert, dan zal het 2,5 miljoen jaren duren vooraleer wij hier op Aarde daarvan getuige kunnen zijn - want, dat licht is zolang onderweg.
Anders gezegd: de kans is dus groot dat de Andromedanevel reeds honderdduizenden jaren, of zelfs 2 miljoen jaar, niet meer bestaat, maar dat haar licht nog altijd onderweg is. Indien dit het geval is - en die kans is groot - dan kunnen we ons afvragen wat die geleerde astronomen en wetenschappers al die jaren aan het bestuderen zijn geweest, en blijven bestuderen. Natuurlijk geldt dit ook voor alle andere sterren en nevels in ons eigen Melkwegstelsel, die soms duizenden lichtjaren van ons verwijderd zijn.
Ter zake ... De Andromedanevel is dus geen nevel, schreef ik reeds. Maar natuurlijk zijn er echte nevels én gaswolken in ons eigen Melkwegstelsel. Onder de term 'nevel' vallen verschillende objecten, waaronder:
1. Sterrenstelsels: samenstellingen van miljarden sterren, omstreeks 100.000 lichtjaar in diameter. Deze vormen onder de nevels de objecten met de grootste afmetingen.
2. Bolvormige sterrenhoop: door zwaartekracht gebonden sterrengroepen van enkele duizenden sterren, die verspreid liggen binnen een sterrenstelsel.
3. Open sterrenhoop: losse groepen van enkele dozijnen tot honderden jonge sterren, ook wel galactische clusters genaamd.
4. Emissienevels: gaswolken met een hoge temperatuur. Wanneer een heldere nevel in de buurt van een zeer hete ster staat, kan het voorkomen dat de gasatomen in de nevel geïoniseerd worden door de ultraviolette straling van die ster. De gaswolk gaat hierdoor zelf licht uitstralen en wordt dan een emissienevel genoemd. Deze zijn herkenbaar aan de warm rode kleur.
5. Reflectienevels: dit zijn licht reflecterende stofwolken. Vaak de plaats van het ontstaan van jonge sterren. Reflectienevels worden gekenmerkt door een blauwe uitstraling, maar te gering om met het oog waar te nemen.
6. Donkere nevels: dit zijn stofwolken die het licht van andere bronnen blokkeert; verder vergelijkbaar met reflectienevels. Is een stelsel zodanig in de ruimte georiënteerd dat het vlak van de spiraalarmen naar ons toe is gericht, dan ziet men de donkere materie van dit vlak als een donkere band het hele stelsel doorsnijden. De kleinste absorptienevels worden 'globule' genoemd. Soms zijn ze zichtbaar tegen de achtergrond van een heldere nevel, zoals de grote Paardenkopnevel (IC 434). Ook de Kolenzaknevel, die zich in het Zuiderkruis bevindt, is een voorbeeld van een donkere nevel.
7. Planetaire nevels: dit zijn gaswolken, die ontstaan in de eindfase van het leven van niet al te massieve sterren wanneer ze de buitenste schillen afstoten. Voorbeelden van planetaire nevels zijn de Ringnevel (M57), de Halternevel (M27) en de Kattenoognevel (NGC6543).
8. Supernovaoverblijfselen: ontstaan aan het eind van het leven van massieve sterren, een groot deel van de oorspronkelijke massa van de ster wordt in een explosie in de ruimte geslingerd. Voorbeelden van overblijfselen van supernova's zijn de bekende Krabnevel (M1) en de Sluiernevel: NGC 6960/6992/6995, ook wel Cirrusnevel genoemd.
Sommige massieve sterren (die meestal ook eindigen in een supernova) genereren in een bepaalde fase van hun bestaan ook nevels door het afstoten van buitenste lagen, Wolf-Rayetnevels, zoals de Helm van Thor (NGC2359), de Sikkelnevel (NGC6888), of NGC3199.
Meer voorbeelden van nevels zijn ...
. Lagunenevel (M8), emissienevel
. Helixnevel, planetaire nevel
. Ringnevel (M57), planetaire nevel
De Orionnevel, bijvoorbeeld, is op een heldere wolkenloze nacht zonder lichtvervuiling nog net met het blote oog te zien. Grote, duidelijke nevels zijn te zien met behulp van een middelgrote amateurtelescoop met een 100-150 mm objectiefdiameter. Voor minder duidelijke exemplaren is een grotere telescoop nodig.
De Trifidnevel (M20) is een diffuse nevel in het sterrenbeeld Sagittarius. Hij is op 5 juni 1764 door Charles Messier ontdekt, die hem als nummer 20 in zijn catalogus opnam. De naam Trifidnevel is gegeven door John Herschel vanwege de drie lobben die deze nevel lijkt te hebben. De centrale ster, die de nevel doet oplichten, is een drievoudig systeem en alle drie sterren zijn extreem heet, de belangrijkste ster heeft spectraalklasse O5. De Trifidnevel is niet erg helder, er is een telescoop nodig om hem te kunnen zien als een ster met een nevelachtige omgeving.
De kwalnevel is in feite een deel van de belvormige supernovarestant (IC 443): een uitdijende puinwolk van een grote ster die explodeerde. Het licht van de explosie bereikt de Aarde al meer dan 30.000 jaar geleden. De kwalnevel is ook bekend als de geboorteplaats van een neutronenster, het overblijfsel van de ingestorte stellaire kern van de supernova die nu heel snel ronddraait in het centrum van de bel. De kwalnevel is ongeveer 5.000 lichtjaar van ons vandaan. Het kleurenschema gebruikt in de composietfoto werd populair gemaakt in de Hubble Space Telescope beelden: de emissie van zuurstof, waterstof en zwavel atomen in kleuren blauw, groen en rood.
De Krabnevel, ook bekend als M1, is een nevel in het sterrenbeeld Stier, die ontstaan is door een supernova. De supernova werd waargenomen op 4 juli 1054 door Chinese astronomen, zowat de vroegste melding van een supernova. In het midden van de nevel staat een fel schijnende neutronenster. Deze neutronenster draait ongeveer 30 keer per seconde om zijn as en varieert daarbij in helderheid over het gehele elektromagnetisch spectrum. De ster is een pulsar. De nevel ligt op een afstand van 6.500 lichtjaar van de Aarde.