Originele titel: Atatürk. Eine Biographie
Klaus Kreiser
|
Type:
|
Paperback
|
|
Uitgever:
|
Atlas
|
|
Gewicht:
|
480 gram
|
|
Aantal Pagina's:
|
366
|
|
ISBN:
|
90-450-1752-0
|
|
ISBN-13:
|
978-90-450-1752-5
|
|
Categorie:
|
Biografie
|
|
Richtprijs:
|
€ 19,95
|
Korte Inhoud
Het officiële portret van Kemal Atatürk is in Turkije nog alomtegenwoordig. Al tijdens zijn leven begon de persoonlijkheidscultus rond de visionaire en besluitvaardige man met de lamswollen muts die westerse en oosterse waarnemers imponeerde. Ondanks de weerstand van de overwinnaars van de Eerste Wereldoorlog bevocht hij de onafhankelijkheid en proclameerde hij in 1923 de eerste Turkse nationale staat. Op onnavolgbare wijze zorgde Atatürk ervoor dat het land brak met zijn tradities: het eerbiedwaardige sultanaat en kalifaat werden afgeschaft, tulbanden, fezzen en gezichtssluiers uit het publieke domein verbannen. De hoofdstad werd verplaatst van Istanbul naar Ankara, het Arabische schrift werd vervangen door het Latijnse en het islamitische onderwijssysteem werd rigoureus onderdrukt. Europese wetgeving leidde tot de gelijkstelling van vrouwen. Hoe kon een uit een bescheiden milieu afkomstige beroepssoldaat staatshoofd en cultuurrevolutionair worden?
Klaus Kreiser vertelt op een hoogst aanschouwelijke wijze over het leven van Mustafa Kemal en laat zien hoe de historische omstandigheden en de juiste relaties, maar ook machtsbewustzijn en charisma een unieke ontwikkeling mogelijk hebben gemaakt.
Uittreksel
Blz. 25: Kinder- en jeugdjaren in Macedonië (1881-1896)
Saloniki, de haven van Macedonië
Een van de merkwaardige dingen aan de cultus rond Atatürk is dat je zijn geboortehuis op twee plaatsen kunt bezichtigen. Het origineel staat in Saloniki, en een kopie van dit casa sancta bevindt zich aan de rand van Ankara. Elke Turk kan zich dus, zonder de grens over te hoeven, een beeld vormen van het in een opvallend roze geschilderde geboortehuis van de grondlegger van de staat.
Het eigenlijke geboortehuis in Saloniki werd na de dood van zijn vader verkocht. Zijn moeder betrok met haar kinderen een kleiner buurhuis. Toen Mustafa Kemal in 1907 als officier naar Saloniki terugkeerde, kocht hij het oude huis voor zijn familie terug. Zübeyde verliet het pas in maart 1912 toen ze gedwongen was om naar Istanbul te verhuizen. Tegenwoordig is het gebouw aan de Apostel Paulusstraat 75 liefdevol ingericht met objecten (wandklokken, meubels, allerhande borduurwerken) uit de depots van het Topkapi- en Dolmabakepaleis in Istanbul. Op het hoogtepunt van de Grieks-Turkse toenadering in 1937 schonk de regering in Athene het aan Atatürk. De toenmalige Islahhanestraat ontleende zijn naam aan een vlakbij gelegen 'verbeterinrichting' waarin arme en ouderloze kinderen een ambacht leerden. Is het vaststellen van Atatürks geboortedag geen gemakkelijke opgave, over de plaats bestaan in elk geval geen twijfels.
Saloniki behoorde in de laatste decennia die de Osmaanse staat beschoren waren tot de havensteden die zich razendsnel aan het tempo van de negentiende eeuw aanpasten. Daarbij speelden de verbindingen over land en zee nog voor de ontsluiting door spoorlijnen een belangrijke rol. Het vruchtbare 'Macedonische Campanië', de grote vlakte aan de noordwestelijke rand van de Thermaïsche Golf, bracht wol, katoen, tabak en rozijnen voort. De grote landeigenaren waren, afgezien van die in de directe omgeving van de stad, moslims. Mustafa Kemals oom van moederszijde verhuurde zich als inspecteur aan een van deze landgoederen.
In zijn jeugd voerden stoomschepen al jaren op de belangrijkste havens: Piraeus, Napels, Triëst, Marseille, Odessa, Port Said en het tegenoverliggende, in veel opzichten op Saloniki lijkende izmir. Istanbul lag op minder dan twee dagen varen. Toen Londense reders uitrekenden dat de verbinding tussen Saloniki en het Suezkanaal korter was dan die tussen Brindisi en Port Said, werd de post naar India via deze haven omgeleid. Voor het personenvervoer naar Midden-Europa en naar de hoofdstad kwamen aan het eind van de eeuw kort na elkaar enkele spoorwegen gereed (naar Belgrado in i888, Manastir/Bitola in 1894, Istanbul in 1896).
Saloniki telde voor de eeuwwisseling ongeveer honderdduizend inwoners.
Recensie
door
Tsenne Kikke
Eerst heette hij gewoon Mustafa. Vervolgens werd het Mustafa Kemal en uiteindelijk Mustafa Kemal Atatürk - vader van alle Turken. De lijst van alle andere namen en titels waarmee de stichter van de Turkse republiek werd aangeduid, is oeverloos lang. De personencultus rond Atatürk begon al tijdens zijn leven. Zijn portret is ook vandaag in Turkije nog overal te zien.
De Duitse professor Klaus Kreiser publiceerde drie jaar geleden een biografie van Atatürk, die nu in het Nederlands is vertaald. Hij vertelt niet alleen over het leven van de man, maar biedt ook inzicht in de Turkse cultuur en in het boeiende tijdsgewricht waarin Atatürk leefde en dat een kantelmoment was in de recente geschiedenis: de eerste decennia van de twintigste eeuw.
Mustafa Kemal werd in 1880 of 1881 in een bescheiden gezin geboren in de Griekse stad Saloniki, die toen nog deel uitmaakte van het Ottomaanse rijk. Hij ontpopte zich tot een briljant militair en een bevlogen politicus, die na de verloren Eerste Wereldoorlog de Turkse onafhankelijkheid bevocht, het sultanaat opdoekte en de Turkse republiek uitriep.
Atatürk brak met de tradities van de ingeslapen reus en richtte zijn land rigoureus op het Westen. Hij bande het dragen van de fez voor mannen en de gezichtssluier voor vrouwen uit het publieke domein, verplaatste de hoofdstad van Istanbul naar Ankara, verving het Arabische schrift door het Latijnse alfabet en voerde een strijd voor de gelijkberechtiging van de vrouw.
Vrouwen verwierven in Turkije al in de jaren dertig van de vorige eeuw stemrecht - meer dan tien jaar voor dat, bijvoorbeeld, ook in België het geval was. Tegelijk was de assimilatiedruk op minderheden zoals Koerden en Armeniërs in het Turkije van Atatürk groot.
Kreiser vertelt het verhaal nuchter en objectief. Zo vergeet hij niet te vermelden dat Atatürk meer dronk dan goed voor hem was. Hij liet zijn macht niet altijd democratisch legitimeren, maar het Turkije van Atatürk was ook geen dictatuur zoals die van zijn tijdgenoten Benito Mussolini of Adolf Hitler.
Tegelijk beseft Kreiser dat het nieuwe burgerlijk wetboek, waarin in 1926 de basis werd gelegd van het Turkse laïcisme, toen niet bij referendum zou zijn goedgekeurd.
- Hubert van Humbeeck -
Wie als een held verheerlijkt wordt, kan op papier niet gevangen worden. Het leven en werk van Mustafa Kemal Atatürk smeken weliswaar om een biografie. Maar zijn enigmatische en mythische karakter ontglipt aan de droge, nuchtere bladzijden van Klaus Kreisers Atatürk.
Hoe slaagde Mustafa Kemal er na de Eerste Wereldoorlog in om uit de puinhopen van het Osmaanse Rijk een modern, levensvatbaar Turkije te creëren? Deze vraag wordt in Atatürk vanuit verschillende perspectieven belicht, maar het antwoord blijft onbevredigend.
Vanuit een militair-strategisch perspectief kan de vraag naar Kemals invloed beantwoord worden door te wijzen op de Slag om Gallipoli, die van de Turkse nederlaag in ieder geval een nederlaag met opgeheven hoofd maakte. Dit was een belangrijke reden voor de brede steun die Kemal ontving tijdens de Turkse onafhankelijkheidsoorlog. Vanuit politiek oogpunt valt vooral de afschaffing van het sultanaat en het kalifaat op. Ook de diplomatieke successen die Turkije als Republiek behaalde tijdens de vredesbesprekingen na de Grieks-Turkse Oorlog zijn van belang. Westerse mogendheden stonden een grootschalige deportatie van Grieken oogluikend toe.
De sociale en culturele hervormingen van het Kemalisme ten slotte zijn wellicht nog het meest opzienbarend. De scheiding tussen kerk en staat die hij instelde, ging gepaard met een afschaffing van gezichtssluiers, de invoering van een nieuw schrift, een modern onderwijssysteem en een daarbij behorend feminisme en nationalisme waarmee Turkije zich tot op de dag van vandaag een positie verwierf tussen Europa en het Midden-Oosten.
Al deze aspecten, en nog veel meer, stipt Klaus Kreiser in zijn uitputtende levensverhaal van Mustafa Kemal aan. Gezien de veelheid en complexiteit van Kemals prestaties zij het hem wellicht vergeven dat hij daarbij de mens Mustafa Kemal wat onderbelicht. Toch is dit een gemiste kans die van een feitelijk relaas een spannend verhaal had kunnen maken. Bovendien zou meer aandacht voor de mens achter de staatsman een houvast hebben kunnen bieden bij de schier oneindige stroom van details die de lezer nu overspoelt.
Zo is het, ondanks Kreisers uitvoerige beschrijving van Kemals jeugd en jonge jaren, voor de leek bepaald niet duidelijk hoe Kemal eigenlijk zijn invloed verwierf. Hij was zeker niet de eerste of de enige jonge officier die naar hervorming streefde, dus waarom was hij nu juist de aangewezen persoon om de Republiek te leiden? Familie, vrienden, vijanden en adoptiekinderen passeren de revue zonder enige toelichting. En Kemals alcoholverslaving wordt pas genoemd in het laatste hoofdstuk over zijn vroege dood.
Discussies over Atatürk draaien altijd om het conflict tussen waardering voor zijn modernisering van Turkije en veroordeling van de dictatoriale wijze waarmee hij die hervormingen door de strotten van eenvoudige Turken en Koerden duwde. De belangrijkste verdienste van Kreisers biografie is dat hij een politieke hervormer toont die in wezen een conservatief man is:
Mustafa Kemal, die de broederschappen in het oosten als veiligheidsprobleem, in het westen als een middeleeuws spookbeeld beschouwde, onderschatte de mystieke sector van de godsdienstmarkt. Zijn denken werd bepaald door onveranderlijke begrippen als vernieuwing, vooruitgang, wetenschap, verlichting, jeugd en beschaving tegenover reactie, fanatisme, middeleeuwen en bijgeloof.
Kreisers nadruk op Kemals koppigheid legt een treffend verband tussen zijn streven naar vooruitgang en zijn gebrek aan tolerantie. Het maakt inzichtelijk waarom zijn gedachtegoed een politieke ideologie werd. En het had de connectie tussen de staatsman en de mens kunnen zijn, als Kreiser zijn Germaanse degelijkheid maar met wat Angelsaksische swing had kunnen combineren. Nu is het enigma Atatürk van zijn mythische allure beroofd terwijl de mens Mustafa Kemal bloedeloos is gebleven.
- Lydia Langerwerf -
|